هیدروسفالی (Hydrocephalus) یک وضعیت پاتولوژیک است که در آن مایع مغزی-نخاعی (CSF) بیش از حد در فضاهای داخل و اطراف مغز انباشته می‌شود. این امر باعث افزایش فشار درون جمجمه و آسیب به بافت‌های مغزی می‌شود. هیدروسفالی ممکن است در هر سن و جنسی رخ دهد، اما بیشتر در نوزادان و کودکان دیده می‌شود.
بیشتر بدانیم: آناتومی مغز
علت هیدروسفالی
هیدروسفالی ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود. برخی از علل شایع هیدروسفالی عبارتند از:
- ناهنجاری‌های ژنتیکی یا کروموزومی که در زمان تولد یا قبل از آن وجود دارند. مثلاً سندرم داون یا سندرم فریاد گربه.
- تومور‌های مغزی، خونریزی‌های داخل جمجمه، عفونت‌های مغزی یا نخاعی که پس از تولد رخ می‌دهند.
- عفونت‌های جنینی یا تماس با داروها یا تراتوژن‌هایی که مادر در دوران بارداری با آن‌ها مواجه شده است. مثلاً توکسوپلاسموز، سرخجه، سایتومگالوویروس، هرپس ساده، فنی‌توئین یا الکل.
- نقص در تولید، جریان یا بازجذب مایع مغزی-نخاعی که باعث افزایش فشار در بطن‌های مغزی می‌شود.
علائم هیدروسفالی
علائم هیدروسفالی بستگی به سن، نوع و شدت بیماری دارد. برخی از علائم شایع هیدروسفالی عبارتند از:
- بزرگ شدن غیرطبیعی سر و جمجمه در نوزادان و کودکان.
- سردرد، استفراغ، تهوع، خستگی، خواب‌آلودگی یا کما در بزرگسالان.
- اختلال در تعادل، حافظه، تمرکز، شخصیت یا رفتار.
- اختلال در حرکت چشم‌ها، بینایی، شنوایی یا قدرت عضلانی.
- بي اختياري در ادرار يا مدفوع.
درمان هیدروسفالی
درمان هیدروسفالی معمولاً نیاز به جراحی دارد. در جراحی، یک لوله نازک به نام شانت در مغز قرار داده می‌شود که مایع اضافی را به قسمت دیگری از بدن منتقل می‌کند. در اینجا، مایع توسط خون جذب می‌شود. درون شانت یک سوپاپ وجود دارد که جریان مایع را در جهت و سرعت مناسب نگه می‌دارد.
گاهی اوقات، به جای شانت، از یک روش دیگر به نام ونتریکولوستومی سوم (ETV) استفاده می‌شود. در این روش، جراح یک سوراخ کوچک در کف مغز ایجاد می‌کند تا مایع بتواند از آن عبور کند و به سطح مغز برسد. این روش فقط برای برخی از بیماران مناسب است.
جراحی هیدروسفالی باعث کاهش فشار درون جمجمه و بهبود علائم می‌شود. اما همچنین خطرات و عوارض خود را دارد. برخی از عوارض شایع عبارتند از:
- عفونت شانت یا ETV که با تب، سردرد، تهوع یا استفراغ همراه است.
- انسداد یا خراب شدن شانت یا ETV که با بازگشت علائم هیدروسفال
- خونريزي داخل جمجمه يا آسيب به بافت های مغزي كه با كاهش هوش يا قدرت عضلاني، تشنج يا كما همراه است.
بیشتر بدانیم: جراحی مغز
سؤالات متداول درباره هیدروسفالی
آيا هيدروسفالي قابل درمان است؟
بله، هیدروسفالی با جراحی شانت یا ETV قابل درمان است. این روش‌ها باعث کاهش فشار مایع در مغز و بهبود علائم می‌شوند. اما همچنین خطرات و عوارض خود را دارند و ممکن است نیاز به تعویض یا تعمیر شانت یا ETV در آینده باشد.
آيا هيدروسفالي برگشت پذير است؟
بستگی به نوع و شدت بیماری دارد. برخی از انواع هیدروسفالی مثل هیدروسفالی فشار نرمال (NPH) ممکن است با جراحی شانت یا ETV برگشت پذیر باشند. اما برخی از انواع هیدروسفالی مثل هیدروسفالی ناشی از آسیب مغزی یا سکته (hydrocephalus ex-vacuo) ممکن است برگشت پذیر نباشند.
آيا هيدروسفالي قابل پيشگيری است؟
برخی از علل هیدروسفالی قابل پیشگیری هستند. برای پیشگیری از عفونت‌های مغزی یا نخاعی، لازم است از واکسیناسیون مناسب استفاده کنید. برای پیشگیری از آسیب به سر یا مغز، لازم است در حین سوار شدن بر دوچرخه یا موتور سیکلت از کلاه حفاظت استفاده کنید و در حین رانندگی از کمربند ایمنی استفاده کنید. برای پیشگیری از تاثیر داروها یا تراتوژن‌ها بر جنین، لازم است مادران باردار با پزشک خود مشورت کنند و از مصرف هرگونه دارو یا ماده خودسرانه خودداری کنند.
آيا هيدروسفالي رابطه اي با سن دارد؟
بله، هیدروسفالی ممکن است در هر سن و جنسی رخ دهد، اما بعضی از انواع آن بستگی به سن دارند. برای مثال، هیدروسفالی مادرزادی (congenital) در نوزادان یا قبل از تولد رخ می‌دهد. هیدروسفالی فشار نرمال (NPH) معمولاً در سالمندان رخ می‌دهد.
آيا هيدروسفالي رابطه اي با ژنتيك دارد؟
بله، بعضی از ناهنجاری‌های ژنتیکی یا کروموزومی ممکن است باعث هیدروسفالی شوند. برای مثال، سندرم داون یا سندرم فریاد گربه که در زمان تولد یا قبل از آن وجود دارند. همچنین بعضی از اختلالات ژنتیکی که باعث تنگ شدن راه مایع مغزی-نخاعی (aqueductal stenosis) می‌شوند. این نوع هیدروسفالی ممکن است به صورت خانوادگی منتقل شود.
آيا هيدروسفالي رابطه اي با جنسيت دارد؟
بله، براساس آمار، هیدروسفالی در پسران بیشتر از دختران رخ می‌دهد. علت دقیق این تفاوت مشخص نیست، اما ممکن است به عوامل ژنتیکی، هورمونی یا عفونت‌های جنینی بستگی داشته باشد.
آيا هيدروسفالي تاثيري بر رشد و تحصيل دارد؟
بله، هیدروسفالی ممکن است بر رشد جسمی و ذهنی کودکان تاثیر منفی داشته باشد. این تاثیر بستگی به شدت و زمان بروز هیدروسفالی دارد. برخی از کودکان ممکن است نیاز به توجه و مراقبت ویژه، توانبخشی، درمان گفتار و زبان، درمان روانشناسی یا حمایت تحصیلی داشته باشند. با این حال، برخی از کودکان ممکن است بتوانند به صورت عادی رشد و تحصیل کنند.
جمع بندی
هیدروسفالی یک وضعیت خطرناک است که در آن فشار زیاد مایع در مغز آسیب‌های جبران ناپذیر را به دنبال دارد. علل، علائم و راه‌های درمان هیدروسفالی بستگی به نوع و شدت بیماری دارد. جراحی شانت یا ETV روش‌های اصلی درمان هستند که خطرات و عوارض خود را دارند. برای جلوگیری از بروز یا تشدید هیدروسفالی، لازم است به نکات زیر توجه کنید:
از واکسیناسیون مناسب برای پیشگیری از عفونت‌های مغزی یا نخاعی استفاده کنید.
در صورت دچار شدن به سردرد شدید، تغییرات شخصیت یا رفتار، اختلال در تعادل یا حافظه، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
مرکز اعصاب و روان نوین با ارائه خدمات
در خدمت شما عزیزان است. برای مطالعه بیشتر روی هرکدام کلیک کنید و همچنین به صفحه سوالات متداول مراجعه بفرمایید از طریق فرم تماس اقدام کنید و یا با شماره تلفن های مرکز تماس حاصل فرمایید.
۰۵۱-۳۸۴۴۳۸۹۳
۰۹۱۵۹۱۶۶۷۰۳
دیدگاه