میکروسفالی (Microcephaly) یک وضعیت نورولوژیک نادر است که در آن سر و جمجمه یک کودک نسبت به سن و جنسیت خود بسیار کوچک‌تر از حد طبیعی است. گاهی اوقات، مغز کودک هم کوچک‌تر از حد طبیعی است. مشکل در توسعه مغز در دوران بارداری یا پس از تولد معمولاً عامل اصلی میکروسفالی است. میکروسفالی ممکن است به دلایل ژنتیکی و یا محیطی ایجاد شود.
کودکان مبتلا به میکروسفالی اغلب دچار مشکلات توسعه‌ای هستند. هرچند درمان قطعی برای میکروسفالی وجود ندارد، اما با تداخلات زودهنگام با گفتار، شغل و سایر درمان‌های حمایتی ممکن است توسعه کودک را بهبود بخشید و کیفیت زندگی او را افزایش داد.
بیشتر بدانیم: آناتومی مغز
علت ابتلا به میکروسفالی
مغز کودک در دوران بارداری گسترش پیدا می‌کند. اگر چه عامل دقیق مشخص نشده است، اما برخی از شرایط ژنتیکی و محیطی ممکن است باعث کند شدن یا متوقف شدن رشد مغز در دوران بارداری یا پس از تولد شوند. برخی از علل شایع میکروسفالی عبارتند از:
- ناهنجاری‌های ژنتیکی یا کروموزومی که در زمان تولد یا قبل از آن وجود دارند. مثلاً سندرم داون، سندرم ادواردز، سندرم پاتاو، سندرم کرای-دو-چت و سندرم ولف-هیرشهورن.
- عفونت‌های جنینی که به مادر در دوران بارداری منتقل می‌شوند. مثلاً توکسوپلاسموز، سایتومگالوویروس، سرخجه، آبله‌مرغان، ویروس زیکا و HIV.
- قرار گرفتن در معرض داروها، الکل یا سموم خاص در دوران بارداری. مثلاً فنی‌توئین، والپروات سدیم، لیتیوم، رتینوئید و کلروکین.
- کمبود تغذیه شدید در دوران بارداری. عدم دریافت کافی فولات، ژلاتین، پروتئین و آهن ممکن است بر رشد جسمانی و ذهنی جنین تاثیر منفی داشته باشد.
- تغييرات در جريان خون به مغز جنين. برخي از عواملي كه مي توانند باعث كاهش خون رساني به مغز جنين شوند عبارتند از:
- فشار خون بالا در مادر (پره‌اكلامپسي)
- قطع ناگهاني ناف (prolapsed cord)
- جفت شدگي ناف (nuchal cord)
- آسيب به ناف.
بیشتر بدانیم: عفونت‌های مغزی
علائم میکروسفالی
علامت اصلی میکروسفالی داشتن سر و جمجمه کوچک‌تر از حد طبیعی است. اندازه سر را با اندازه‌گیری دور سر (circumference) مشخص می‌کنند. با استفاده از نمودارهای رشد استاندارد، پزشکان اندازه سر کودک را با سایر کودکان همسن و همجنس خود مقایسه می‌کنند.
برخی از کودکان فقط سر کوچک دارند، با اندازه‌ای که کمتر از حد معین برای کودکان همسن و همجنس خود است. در کودکان مبتلا به میکروسفالی، اندازه سر بسیار کمتر از حد طبیعی است. یک کودک با میکروسفالی شدید ممکن است پیشانی شیب‌دار هم داشته باشد.
به غیر از سر کوچک، میکروسفالی ممکن است علائم دیگری را نیز به همراه داشته باشد. علائم میکروسفالی بستگی به شدت و علت بیماری دارد. برخی از علائم شایع میکروسفالی عبارتند از:
- تأخیر در توسعه، مثل گفتار، قرار گرفتن، نشستن یا راه رفتن در سن بالاتر از سایر کودکان همسن خود.
- مشکلات یادگیری، حافظه، توجه، شخصیت یا رفتار.
- مشکلات در حرکت چشم‌ها، بینایی، شنوایی یا قدرت عضلانی.
- صورت و قامت نامتقارن یا نامطبوع.
درمان میکروسفالی
برای درمان میکروسفالی، تمرکز بر روی مدیریت علائم و بهبود توسعه کودک است. درمان میکروسفالی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مدیریت هرگونه شرایط پایه‌ای که باعث میکروسفالی شده‌اند. مثلاً درمان عفونت‌ها، تومور‌ها یا ناهنجاری‌های ژنتیکی.
- خدمات توسعه‌ای برای کمک به کودک برای رسیدن به فازهای فیزیکی و یادگیری مناسب برای سن خود. مثلاً درمان گفتار، شغل، فیزیوتراپی، ارگوتراپی و روانشناسی.
- حمایت تحصیلی برای کودکان با مشکلات یادگیری. مثلاً کلاس‌های ویژه، منابع آموزشی، مشاوره و راهنمایی.
- جراحي براي كودكان با كرانيوسينستوز (craniostynostosis) يا ادغام زود هنگام خطوط درز جمجمه. این جراحی باعث فضا دادن به مغز برای رشد و توسعه می‌شود.
جراحي ميكروسفالي را درمان نمي كند، اما باعث كاهش علائم و بهبود كيفيت زندگي مي شود. اما همچنین خطرات و عوارض خود را دارد. برخي از عوارض شايع عبارتند از:
- عفونت جراحي يا زخم كه با تب، سردرد، تهوع يا استفراغ همراه است.
- خونريزي داخل جمجمه يا آسيب به بافت های مغزي كه با كاهش هوش يا قدرت عضلاني، تشنج يا كما همراه است.
بیشتر بدانیم: جراحی مغز
سؤالات متداول درباره میکروسفالی
آيا ميكروسفالي قابل درمان است؟
خیر، میکروسفالی یک وضعیت مادام‌العمر است که درمان قطعی برای آن وجود ندارد. اما با مدیریت علائم و تداخلات زودهنگام، ممکن است توسعه کودک را بهبود بخشید و کیفیت زندگی او را افزایش داد.
آيا ميكروسفالي برگشت پذير است؟
بستگی به نوع و شدت بیماری دارد. برخی از انواع میکروسفالی مثل میکروسفالی ناشی از کرانیوسینستوز (craniostynostosis) ممکن است با جراحی برگشت پذیر باشند. اما برخی از انواع میکروسفالی مثل میکروسفالی ناشی از آسیب مغزی یا عفونت (microcephaly ex-vacuo) ممکن است برگشت پذیر نباشند.
آيا ميكروسفالي قابل پيشگيري است؟
برخی از علل میکروسفالی قابل پیشگیری هستند. برای پیشگیری از عفونت‌های مغزی یا نخاعی، لازم است از واکسیناسیون مناسب استفاده کنید. برای پیشگیری از تاثیر داروها یا سموم بر جنین، لازم است مادران باردار با پزشک خود مشورت کنند و از مصرف هرگونه دارو یا ماده خودسرانه خودداری کنند.
آيا ميكروسفالي رابطه اي با سن دارد؟
بله. میکروسفالی مادرزادی (congenital) در نوزادان یا قبل از تولد رخ می‌دهد. میکروسفالی ناشی از عفونت‌های جنینی (intrauterine) در هر زمان در دوران بارداری رخ می‌دهد. میکروسفالی ناشی از آسیب مغزی (acquired) در هر سن پس از تولد رخ می‌دهد.
جمع بندی
میکروسفالی یک وضعیت نورولوژیک نادر است که در آن سر و جمجمه یک کودک بسیار کوچک‌تر از حد طبیعی است. علل، علائم و راه‌های درمان میکروسفالی بستگی به نوع و شدت بیماری دارد. جراحی کرانیوسینستوز روش اصلی درمان است که خطرات و عوارض خود را دارد. برای جلوگیری از بروز یا تشدید میکروسفالی، لازم است به نکات زیر توجه کنید:
- از واکسیناسیون مناسب برای پیشگیری از عفونت‌های مغزی یا نخاعی استفاده کنید.
- در صورت دچار شدن به سردرد شدید، تغییرات شخصیت یا رفتار، اختلال در تعادل یا حافظه، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
مرکز اعصاب و روان نوین با ارائه خدمات
در خدمت شما عزیزان است. برای مطالعه بیشتر روی هرکدام کلیک کنید و همچنین به صفحه سوالات متداول مراجعه بفرمایید از طریق فرم تماس اقدام کنید و یا با شماره تلفن های مرکز تماس حاصل فرمایید.
۰۵۱-۳۸۴۴۳۸۹۳
۰۹۱۵۹۱۶۶۷۰۳
