انواع هوش در روانشناسی و کاربردهای آن، بحث جذاب و چالش‌برانگیزی است. اما سؤال اصلی این است که، هوش چیست و انواع آن کدامند؟ واژه هوش مفهومی انتزاعی از فرایندهای روانی است که قابل‌رؤیت نیست. ولی نشانه‌های آن در جهان به‌وفور قابل مشاهده است و به همین علت انواع هوش انسان و موجودات زنده ایجاد شد. در حقیقت داستان هوش به اواخر سال 1890 در پاریس برمی‌گردد. در آن زمان آلفرد بینه برای شناسایی نیازهای آموزشی کودکان، تست هوش را طراحی کرد.
آزمون استنفورد بینه و اندازه‌گیری هوش به روش او، بعدها در سراسر نقاط جهان مورد استقبال متخصصان و روانشناسان زیادی قرار گرفت. خیلی از روانشناسان با الهام از این روش نظریه هوش و انواع تست هوش را به نام خود طراحی کردند. آن‌ها هوش و انواع آن را از زوایای مختلفی بررسی و معرفی کردند. نکته جالب اینجاست که، خیلی‌ها هوش و استعداد را معادل یکدیگر به کار می‌برند.
بامطالعه مقاله‌های استعداد چیست و استعدادیابی چیست متوجه تفاوت ها و شباهت های هوش و استعداد و راه‌های متفاوت کشف استعداد و هوش می‌شوید. البته در این مقاله تصمیم داریم تا درباره نظریه‌های مختلف در رابطه با انواع هوش ها صحبت کنیم.
بیشتر بدانیم: آشنایی با روانسجی
هوش چیست و انواع آن کدام اند؟
هوش، فرآیندی پیچیده، ذهنی و شامل گستره وسیعی از دانش فردی، درک، یادگیری، زبان، برنامه‌ریزی، حل مسئله و… است.
قرن‌هاست فیلسوفان و روانشناسان و محققان زیادی سعی کردند تا تعریف واحدی برای هوش پیدا کنند و بتوانند به ماهیت اصلی انواع هوش انسان و دیگر موجودات پی ببرند. از آن زمان تاکنون تعریف‌های زیادی برای هوش و انواع آن به وجود آمده است. نکته قابل توجه این است که گاهی هوش و استعداد معادل یکدیگر استفاده می‌شوند؛ اما در عمل باهم تفاوت دارند. در حقیقت هوش مجموعه‌ای از استعدادهاست؛ اما استعداد یک ویژگی ذاتی است و با تلاش به دست نمی‌آید.
همه انسان‌ها صاحب استعداد هستند؛ اما هوش در انسان‌ها به یک اندازه و یکسان نیست. تفاوت‌های فردی، عوامل وراثتی، فیزیولوژیکی، شرایط خانوادگی، نوع یادگیری، عوامل محیطی و اجتماعی در میزان و نوع هوش اثر دارد. در جوامع مختلف معیارهای هوش و باهوش بودن باهم تفاوت دارد. شاید به همین خاطر است که در رابطه با انواع هوش و کاربردهای آن همچنان اخلاف نظر وجود دارد و بشر به نتیجه واحدی دست پیدا نکرده است.
از این نظر تعریف‌های زیادی برای هوش عنوان شده است که تعدادی از آن‌ها عبارت‌اند از:
توانایی عمومی برای استدلال و درک مطالب
توانایی کنش و تعامل سازنده با دیگران
توانایی حل مسئله
توانایی تفکر و درک ایده‌های انتزاعی
کنش ذهنی و توان مغزی موجود زنده
ترکیب تفکر سریع و خلاق
توانایی درک و استفاده از زبان
توانایی استدلال و درک روابط علت و معلولی میان پدیده‌ها
توانایی استفاده از پدیده‌ها و استعدادها برای رسیدن به هدف
توانایی رفتار مؤثر و سازگارانه با موقعیت‌های جدید
توانایی یادگیری و کاربرد مهارت‌ها برای سازگاری با نیازهای فرهنگی و محیطی
تعریف هوش از نظر روان شناسان بزرگ
روانشناسان تربیتی
هوش سبب موفقیت تحصیلی و شغلی است.
آلفرد بینه و سیمون
هوش به معنی قضاوت، عقل سلیم، شعور عملی، ابتکار، استعداد، انطباق خود با موقعیت‌های مختلف است. به بیان دیگر، هوش یعنی، درست قضاوت کردن، درست درک کردن و درست استدلال کردن.
بینه معتقد است، هوش آن چیزی است که از نتایج آزمون‌های هوش به دست می‌آید و باعث تمایز افراد عقب‌مانده ذهنی از افراد طبیعی و باهوش است.
دیوید وکسلر
هوش به معنای توانایی کلی و جامع فرد برای تفکر منطقی، اقدام هدفمندانه و برخورد مؤثر با محیط است. اگر این رابطه متقابل و متعادل شود باعث توانایی سازگاری فرد با محیط و پیشرفت او می‌شود. ازنظر وکسلر رفتار هوشمندانه معادل هوش کلی نیست؛ بلکه به‌عنوان جلوه‌های آشکار شخصیت است. وکسلر معتقد است، هوش، تفکر عاقلانه، عمل منطقی و رفتار مؤثر در محیط است.
بینه و استرن
هوش توانایی تحلیل، استدلال منطقی، توانایی برقراری ارتباط میان اجزای مختلف و توانایی ذخیره و بازیابی اطلاعات حافظه است.
انواع هوش انسان کدام‌اند یا به عبارتی چند نوع هوش داریم؟
به دلیل تفاوت‌های فردی و تفاوت‌های ملاک باهوشی در جوامع مختلف، دسته‌بندی‌های متفاوتی برای انواع هوش انسان داریم:
PQ یا PhQ یا هوش جسمانی، هوش فیزیکی
IQ یا هوش عقلی، هوش منطقی، هوش ریاضی
EQ یا هوش هیجانی – اجتماعی
SQ یا هوش معنوی
PoQ یا هوش سیاسی، هوش تدبیری
MQ یا هوش مدیریتی
CI یا هوش فرهنگی
PQ یا PhQ یا هوش جسمانی، هوش فیزیکی
اولین و یکی از مهم‌ترین هوش انسان که البته برای بقای هر موجودی زنده‌ای لازم است، هوش جسمانی است. هوش جسمانی یعنی توانایی کنترل بدن و استفاده از اشیا، بر اساس مغز و سیستم‌های عصبی. این هوش وابسته به جسم سالم است و در موفقیت‌های فردی و شغلی تأثیر زیادی دارد. عقل سالم در بدن سالم، استعاره‌ای برای هوش جسمانی است.
IQ یا هوش عقلی، هوش منطقی، هوش ریاضی
البته IQ مخفف عبارت Intelligence Quotient به معنی بهره هوشی است. هوش عقلی به معنای توانایی استدلال، منطق و درک زبان است. اگرچه هوش عقلی لازم است ولی کافی نیست. هوش عقلی مهم‌ترین هوش انسانی و ملاکی برای موفقیت‌های آموزشی است. البته لازم به ذکر است که رابطه دقیقی بین هوش عقلی و سایر موفقیت‌های فردی و شغلی پیدا نشده است.
EQ یا هوش هیجانی
هوش هیجانی توسط دنیل گلمن معرفی‌شده است و به معنای مدیریت کردن عواطف و هیجان‌های خود و دیگران است. این هوش با آموزش فنون ارتباطی، تکرار و تمرین افزایش پیدا می‌کند.
هوش هیجانی شامل چهار مهارت اصلی است:
خودآگاهی (توانایی تشخیص هیجان‌ها)
خود مدیریتی (توانایی واکنش درست به هیجان‌ها)
آگاهی اجتماعی (توانایی تشخیص دقیق هیجان‌ها)
مدیریت رابطه (توانایی به‌کارگیری آگاهانه هیجان‌ها)
این نوع هوش برای موفقیت‌های فردی و شغلی بسیار کارآمدتر از هوش عقلی است.
از طریق این دکمه می توانید بصورت آنلاین تست هوش هیجانی را بدهید.
SI یا هوش اجتماعی
هوش اجتماعی توسط ثورندایک معرفی‌شده است. هوش بین فردی و هوش درون فردی نظریه گاردنر با هوش اجتماعی مرتبط هستند. آزمون هوش هیجانی بار آن برای سنجش هوش هیجانی و هوش اجتماعی طراحی شده است.
SQ یا هوش معنوی
هوش معنوی توسط زوهار و مارشال معرفی‌شده است. هوش معنوی برخلاف، هوش عقلی که وسایل هوشمند مانند کامپیوترها نیز آن را دارند و هوش عاطفی که در بعضی از پستانداران رده‌بالا دیده‌شده است، خاص انسان است. هوش معنوی برای حل مسائل ارزشی و مفهومی کاربرد دارد. هوش معنوی شامل مفاهیمی مانند: انسانیت، صداقت، اخلاق و معنای زندگی است.
ازنظر سیندی ویگلورث هوش معنوی، دانایی در عین آرامش درونی و بیرونی و توانایی رفتار کردن دلسوزانه صرف‌نظر از موقعیت و شرایط است.
PoQ یا هوش سیاسی، هوش تدبیری
هوش سیاسی در مدیریت به معنای انطباق سواد خود با سواد مخاطب و درک طرف مقابل است. به بیانی یعنی در مقابل هر رفتاری یا سخنی برخورد مناسب و درست داشته باشیم. استعاره هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد، به معنی داشتن هوش سیاسی است. هوش سیاسی نه تنها در روابط بین‌الملل کاربرد دارد؛ بلکه در زندگی فردی و بین فردی بسیار پرکاربرد است.
MQ یا هوش مدیریتی
هوش مدیریتی ارزشمندترین هوش هر فردی است. زیرابه معنای مدیریت روی ارزشمندترین دارایی، یعنی خود ماست. هوش مدیریتی به معنای مدیریت خود و دیگران است و در زندگی فردی و شغلی بسیار کاربرد دارد.
CI یا هوش فرهنگی
هوش فرهنگی مخفف Cultural Intelligence است و توسط ایرلی و انگ مطرح‌شده است. ازنظر آن‌ها هوش فرهنگی به معنای توانایی یادگیری الگوهای جدید در تعاملات بین فرهنگی و دادن پاسخ‌های درست به این الگوها است. افراد به کمک هوش فرهنگی در موقعیت‌های فرهنگی جدید، علائم و نشانه‌ها را پیدا می‌کنند تا چارچوب شناختی مشترکی را ایجاد کنند. نکته قابل توجه این است که، هوش فرهنگی با هوش اجتماعی و هوش هیجانی تفاوت دارد.
انواع هوش کلامی و غیر کلامی
انواع هوش در روانشناسی به دلیل تفاوت‌های موجود در نظریه هوش، تقسیم‌بندی‌های مختلفی دارد. تقسیم‌بندی انواع هوش به هوش کلامی و غیرکلامی، در آزمون‌های استنفورد بینه و وکسلر وجود دارد. ترمن نیز بعد از تجدیدنظر آزمون هوش استنفورد بینه به دو دسته هوش کلامی و غیرکلامی رسید.
هوش کلامی یا Verbal Intelligence
هوش کلامی به معنای توانایی انسان در حل مسئله و تحلیل اطلاعات از طریق استدلال کلامی است. استدلال کلامی شامل: مطالعه کردن، گوش دادن به کلمات، صحبت کردن، نوشتن و فکر کردن است. در حقیقت هوش کلامی تمام فعالیت‌های روزمره ما، از فکر کردن با خود تا رفتن به کلاس و هر نوع تعامل اجتماعی را شامل می‌شود. در تست وکسلر بزرگسالان، آزمون‌های هوش کلامی شامل: اطلاعات عمومی، درک مطلب، محاسبه عددی، پیدا کردن شباهت‌ها، فراخوانی ارقام یا حافظه عددی است.
هوش غیرکلامی یا عملی یا Non Verbal Intelligence
هوش غیرکلامی به معنای توانایی حل مسئله و تحلیل آن‌ها از راه مشاهده و لمس کردن است. در حقیقت در هوش غیرکلامی از کلمات استفاده نمی‌شود. در تست هوش وکسلر، آزمون‌های هوش غیرکلامی شامل: تکمیل تصاویر، تنظیم تصاویر، طراحی با مکعب‌ها، الحاق قطعات رمزگردانی یا رمز نویس است.
انواع دیگر دسته‌های هوش
هوش تصویری – فضایی
برخی از افراد به سختی می‌توانند دنیای اطراف را به صورت سه بعدی درک و تصور کنند. زمانی که درباره تصور جهان به صورت سه بعدی صحبت می‌شود، موارد زیر بایستی در نظر گرفته شوند:
تصویرسازی ذهنی یا توانایی فرد در ترسیم تصاویر فیزیکی در ذهن. با داشتن این قابلیت شخص خاطرات گذشته و یا تجربیات خود از اجسام را به راحتی در ذهن خود تصور می‌کند.
ادراک فضایی یا سه بعدی یا توانایی درک و تفکر در مورد اجسام به صورت سه بعدی حتی اگر اطلاعات مختصری در مورد جسم وجود داشته باشد. ادراک سه بعدی در ارتباط با توانایی جهت تصویرسازی به کمک اطلاعات موجود نیز صدق می‌کند. برای مثال با ذکر کلمه مکعب، شخص به سرعت جسمی با شش وجه را تصور می‌کند.
تغییر تصاویر یا توانایی مشاهده اجسام در حالت تغییر. برخی از افراد قادر به تصور اجسام در حالت تغییر نیستند؛ در حالی که برخی دیگر از افراد می‌توانند به راحتی در ذهن خود، جسمی را تصور کرده و شکل آن را تغییر دهند. مهارت‌های هنری یا توانایی در خلق آثار هنری. مهارت‌های تصویری و گرافیکی نیز در این طبقه‌بندی قرار دارند. در بسیاری از حرفه‌ها و مشاغل، هوش تصویری و فضایی با خلاقیت مرتبط می‌باشد. افراد دارای هوش تصویری – فضایی دارای قدرت تخیل فعال هستند و همچنین دارای خصوصیات زیر می‌باشند:
- از محیط اطراف خود، آگاهی بسیاری زیادی دارند
- دارای مهارت زیادی در یافتن مسیر و جهت‌یابی هستند
- از انجام بازی‌هایی که دارای نقشه و مسیرهای پر پیچ و خم هستند لذت می‌برند
- به کشیدن و استفاده از تصاویر تمایل زیادی دارند
- علاقه زیادی به رؤیاپردازی و خلق موقعیت‌های مختلف در ذهن خود دارند
افراد دارای هوش تصویری – فضایی در مشاغلی مانند نقاشی، مجسمه‌سازی، معماری و طراحی موفقیت زیادی کسب می‌کنند. افرادی مانند دریانوردها و خلبان‌ها که با مسافت و فواصل سر و کار دارند نیز از هوش تصویری – فضایی بالای برخوردار هستند.
هوش طبیعت‌گرا
توانایی درک طبیعت و ارتباط برقرار کردن با تمامی موجودات زنده موجود در آن نوعی هوش محسوب می‌شود. داشت حساسیت نسبت به تمامی عناصر جاندار و بی‌جان در طبیعت نشان‌دهنده وجود هوش طبیعت‌گرا می‌باشد.افرادی که دارای خصوصیات زیر هستند، از هوش طبیعت‌گرای بالایی برخوردار هستند:
- علاقه بسیار زیادی به طبیعت دارند و زمان زیادی را در طبیعت سپری می‌کنند
- با حیوانات به راحتی ارتباط برقرار می‌کنند
- مهارت زیادی در پرورش حیوانات و گیاهان دارند
افراد دارای هوش طبیعت‌گرا در مشاغلی مانند گیاه‌شناسی، کشاورزی و جنگل‌بانی موفقیت زیادی کسب می‌کنند.
هوش موسیقایی
افرادی که قادر به تحلیل و ارزیابی جزئیات مختلف صدا هستند و نسبت به ریتم و صدا حساسیت زیادی دارند دارای هوش موسیقایی هستند. افراد دارای هوش موسیقایی از خصوصیات زیر برخوردار هستند:
- قادر به تشخیص و تحلیل صداهای مختلف هستند
- علاقه زیادی به خلق موسیقی دارند
- در هنگام انجام امور مختلف، تمایل به شنیدن موسیقی دارند
- به کوچک‌ترین صداهایی که دیگران قادر به شنیدن آن‌ها نیستند، حساس هستند
افراد دارای هوش موسیقایی شامل موسیقی‌دان، آهنگ‌ساز، خواننده، رهبر ارکستر و صدابردار می‌باشند.
هوش درون فردی
خودآگاهی نیز نوعی هوش محسوب می‌شود. در صورتی که شخص درک مناسبی از خودش داشته باشد، از احساسات خود و دلیل بروز احساسات کاملاً آگاه باشد و از نیازهای خود شناخت داشته باشد، با اطمینان می‌توان گفـت که چـنین شخـصی دارای هوش درون فردی است.
البته بایستی بین افراد خودپسند و خودشیفته و افرادی که دارای هوش درون فردی بالایی هستند تفاوت قائل شد. به طور کلی هوش درون فردی شامل قدردانی و رعایت احترام نسبت به همنوعان و انسان‌های دیگر نیز می‌شود. از این لحاظ دیدگاه شخص دارای هوش درون فردی نسبت به خود، با توجه ارزیابی دیدگاه‌های افراد دیگر شکل می‌گیرد.
افرادی که از هوش درون فردی زیادی برخوردار هستند، دارای خصوصیات زیر هستند:
- به صورت خود انگیخته عمل می‌کنند و در مواجه با رویدادهای مختلف زندگی و ارزیابی موقعیت‌های گوناگون خود را در اولویت قرار می‌دهند.
- با اراده، مصمم و مستقل هستند و به راحتی مسائل مختلف را بدون کمک دیگران می‌آموزند.
- از احساسات خود کاملاً آگاه هستند و بدون وابستگی به افراد دیگر جهت بهبود زندگی خود برنامه‌ریزی می‌کنند.
- ملاحظه‌کار و درون‌گرا هستند و ترجیح می‌دهند که در تنهایی به تأمل و ارزیابی خویش بپردازند.
- رهبران معنوی، روانشناس‌ها، مشاوران و حتی فیلسوف‌ها از جمله افرادی هستند که دارای هوش درون فردی زیادی هستند.
انواع تست هوش و کاربردهای آن
تست هوش ریون
آزمون ماتریس‌های پیشرونده ریون یا به‌اختصار RPM، مجموعه آزمون‌های غیرکلامی است. این تست بیشتر در محیط‌های آموزشی و برای سنجش استدلال قیاسی، توانایی درک مفاهیم انتزاعی و سنجش قوه ادراک استفاده می‌شود.
تست هوش انتخاب شغل
یکی از مهم‌ترین کارها در مسیر انتخاب مسیر شغلی شناخت خوصیات شخصی است. با کلیک بر لینک زیر با انواع تست هوش برای شغل آشنا شوید.
تست هوش کتل
تست هوش کتل یکی از آزمون‌های بین‌المللی و معتبر است که هوش غیرکلامی را می‌سنجد. این تست سه مقیاس دارد:
مقیاس اول: برای کودکان 4 تا 8 ساله و افراد دارای معلولیت ذهنی
مقیاس دوم: برای کودکان 8 تا 14 ساله و افراد بزرگ‌سال معمولی
مقیاس سوم: برای نوجوانان 14 ساله به بالا و بزرگسالان باهوش
تست هوش گاردنر
تست هوش گاردنر هوش شما را از میان 9 هوشی که در نظریه هوش‌های چندگانه گاردنر تعریف‌شده است، می‌سنجد. هوش مفهومی اکتسابی است و با تمرین و حتی بازی قابل رشد است.
تست هوش استنفورد بینه
تست هوش استنفورد بینه یکی از محبوب‌ترین آزمون‌های هوش است. این تست برای شناسایی کودکان تیزهوش یا کودکان با نقص ذهنی به کار می‌رود.
بیشتر بدانیم: آزمون های روانسنجی
جهت انجام تست هوش در مشهد می توانید به مرکز اعصاب و روان نوین مراجعه فرمایید.
مرکز اعصاب و روان نوین با ارائه خدمات
در خدمت شما عزیزان است. برای مطالعه بیشتر روی هرکدام کلیک کنید وهمچنین به صفحه سوالات متداول مراجعه بفرمایید از طریق فرم تماس اقدام کنید و یا با شماره تلفن های مرکز تماس حاصل فرمایید.
۰۵۱-۳۸۴۴۳۸۹۳
۰۹۱۵۹۱۶۶۷۰۳
