هرم مازلو یا نظریه‌ی سلسله مراتب نیازهای مازلو (Maslow’s Hierarchy of Needs) یکی از مشهورترین نظریه ها در مورد انگیزش است. این نظریه به صورت یک هرم ترسیم می شود که شامل 5 سطح است.
به بیان آبراهام مازلو، روانشناس انسان گرا، رفع این نیازها رفتار و اعمال ما را هدایت می کند.
نظریه نیازهای مازلو چیست؟
مفهوم سلسله مراتب نیازها برای اولین بار توسط مازلو در مقاله ای که در سال 1943 با عنوان “نظریه انگیزش انسان” نوشته بود و پس از آن در کتاب بعدی او که انگیزه و شخصیت نام داشت، معرفی شد. در این سلسله مراتب بیان می شود که، همه‌ی انسان‌ها قبل از دستیابی به نیازهای پیشرفته و سطح بالاتر به نیازهای اولیه تر نیازمند هستند.
هرم مازلو به زبان ساده
سلسله مراتب نیازهای مازلو یک نظریه انگیزشی در روانشناسی می‌باشد که معمولا به شکل «یک هرم پنج لایه‌ای» نشان داده شده است. فرض بر این است که این نیازها از پایین به بالا رفتار انسان را هدایت می کند. این نیازها از پایین به بالا عبارتند از:
- نیازهای فیزیولوژیکی؛ مانند غذا و پوشاک
- نیازهای ایمنی؛ مانند امنیت شغلی
- نیازهای عشق و تعلق؛ مانند دوستی‌ها
- نیاز به احترام؛ مانند جایگاه و مقام
- نیاز به شکوفایی
مازلو در نظریه خود 5 این سطح از نیازهای اساسی را بیان کرد.
هرم سلسله مراتب نیازهای مازلو
نیازها در سلسله مراتب مازلو به صورت یک هرم نمایش داده می شود. پایین ترین سطح هرم جایگاه نیازهای اساسی می باشد و پیچیده ترین نیازها در راس هرم قرار دارند.
نیازهای انتهایی هرم نیازهای اساسی از نوع فیزیکی می باشد. این نیاز ها شامل، نیاز به غذا، آب، خواب و گرما می باشد. هنگامی که این نیازهای سطح پایین تر برآورده شد، انسان ها می توانند به سطح بعدی نیازها، که مربوط به ایمنی و امنیت است، فکر کنند و بروند.
با پیشرفت مردم در هرم، نیازها به صورت افزایشی، روانی و اجتماعی می شوند. در نهایت، نیاز به عشق، دوستی و صمیمیت به عنوان نیاز های با اهمیت تر مطرح می شوند.
بالاترین نقطه ی هرم، نیاز به احترام شخصی و احساس موفقیت در اولویت بالا قرار دارد. مازلو هم مانند کارل راجرز، به اهمیت خودشکوفایی، که فرایندی است برای رشد و تکامل برای انسان ها و به منظور دستیابی به نهایت پتانسیل فردی، تاکید و اشاره کرد.
نیازهای فیزیولوژیکی هرم مازلو
نیازهای فیزیولوژیکی اولیه احتمالاً کاملاً مشخص می باشند. این نیازها شامل مواردی است که برای بقای ما حیاتی می باشند. برخی از نیازهای فیزیولوژیکی عبارت اند از:
- غذا
- آب
- تنفس
- تنظیم هوا و دما
- سرپناه
- لباس
- برقراری رابطه جنسی و تولید مثل؛ زیرا برای بقا و تکثیر نوع انسان لازم است.
امنیت و نیاز به ایمنی هرم مازلو
با بالا رفتن از هرم و در سطح دوم سلسله مراتب نیازهای مزلو، الزامات اندکی پیچیده تر می‌شوند. در این سطح، نیازها به امنیت و برقراری ایمنی در درجه اول توجه می شود. انسان علاقه مند به کنترل و نظم در زندگی می باشد. بنابراین، این نیاز به ایمنی و امنیت تا حد زیادی به داشتن چنین رفتارهایی کمک می کند. برخی از نیازهای اساسی مربوط به امنیت و ایمنی، شامل موارد زیر است:
- امنیت مالی
- سلامتی و تندرستی
- ایمنی در برابر حوادث و صدمات
- یافتن شغل
- دریافت بیمه درمانی
- مراقبت های بهداشتی
- جمع کردن پول در حساب پس انداز
- مهاجرت به محله، شهر یا کشوری امن
نیاز به عشق و تعلق هرم مازلو
نیازهای اجتماعی یا نیاز به عشق و تعلق در هرم سلسله مراتب مازلو شامل مواردی مانند موارد زیر می باشد:
- عشق
- پذیرش
- تعلق
- نیاز به روابط عاطفی
و برخی از مواردی که این نیاز ها را برآورده می کنند، عبارت اند از:
- ارتباطات دوستانه
- دلبستگی های عاشقانه
- خانواده
- عضویت در گروه های اجتماعی
- عضویت در گروه های جامعه
- رفتن به مساجد و کلیسا و برنامه های مذهبی
نیاز به قدردانی و احترام هرم مازلو
سطح چهارم از سلسله مراتب نیاز های مازلو، مربوط به نیاز به قدردانی و احترام است. هنگامی که نیازهای سه سطح پایین تر برآورده شوند، نیاز به احترام نقش برجسته تری در ایجاد انگیزه در رفتار ایفا می کند. در این مرحله، احترام و قدردانی به دیگران اهمیت زیادی پیدا می کند. علاوه بر نیاز به احساس موفقیت و کسب اعتبار، نیازهای مربوط به احترام شامل مواردی مانند، عزت نفس و ارزش شخصی هم می شود.
موارد زیر در برآورده ساختن احساس احترام و عزت نفس نقش دارند:
- مشارکت در فعالیت های حرفه ای
- موفقیت های تحصیلی
- مشارکت ورزشی یا تیمی
- سرگرمی های شخصی
افراد با اعتماد به نفس به توانایی های خود باور دارند.در مقابل کسانی که عزت نفس و احترام دیگران را ندارند، می توانند احساس حقارت داشته باشند . با هم بودن، سطح احترام و سطح اجتماعی آنچه را که به عنوان نیازهای روانی سلسله مراتب نامیده می شود را، تشکیل می دهد.
نیاز به خود شکوفایی هرم مازلو
در انتهایی ترین نقطه هرم سلسله مراتب نیازهای مازلو، نیازهای مربوط به خودشکوفایی وجود دارد. مازلو با اشاره به نیاز افراد به دستیابی به نهایت پتانسیل و توان خود در هرچیزی، به عنوان یک انسان، توضیح داد: “هر انسانی آنچه که می تواند باشد، باید باشد”.
طبق تعریف مازلو از خودشکوفایی، ” خودشکوفایی به طور کلی به عنوان استفاده و بهره برداری کامل از استعدادها، توانایی ها، مهارت ها و غیره توصیف می شود.” به نظر می رسد افراد در مرحله خود شکوفایی تمام توان خود را برای انجام هر کاری می گذارند. این افراد، کسانی می باشند که به اندازه ای که در توان داشته اند، رشد کرده اند و یا در حال رشد می باشند.
افراد خودشکوفا خود آگاه هستند؛ این افراد به رشد شخصی خود و به کار بردن توانایی های اهمیت می دهند و در مقابل به نظرات دیگران توجهی ندارند.
یک فرد خود شکوفا چه ویژگی هایی دارد؟
- واقع بینی
- مسئله مداری
- خودمختاری
- قدرت اراده بالا
- برخورداری از حس همدلی و همدردی
- پذیرش بالا از خود و دیگران
- تمرکز بالا بر حل مشکلات
- تبدیل چالش ها به فرصت
- روابط میان فردی عمیق
- برخورداری از تجربیات عرفانی
- علاقه اجتماعی
- خود انگیختگی
- خلاقیت
- ساختار منشی دموکراتیک
هرم گسترش یافته مازلو چیست؟
از آنجایی که هرم مازلو مورد توجه بسیاری از روان شناسان قرار گرفت، تحقیقات و بررسی های بیشتری بر روی آن انجام شد و در نهایت سه سطح دیگر به این هرم نیاز اضافه شد. ترتیب نیازهای مازلو پس از اصلاح این گونه است:
- نیازهای اولیه و فیزیولوژیکی
- نیاز به امنیت
- نیاز به عشق، محبت و تعلق خاطر
- نیاز به رضایت درونی
- نیازهای شناختی
- نیازهای زیبایی شناسی
- نیاز به خود شکوفایی
- نیاز به تعالی
دانستن هرم مازلو چه فایده‌ای دارد؟
یادگیری و فهم نظریه نیازهای مازلو بدون فایده نیست. اگر درک خوبی از این نظریه داشته باشیم:
- می توانیم از آن در آموزش و یادگیری استفاده کنیم.
- برای بازاریابی و تولید محصول از آن بهره ببریم.
- دلیل برانگیختگی و نیازهای خود را بفهمیم.
- در حیطه مددکاری اجتماعی از آن استفاده کنیم.
- در حوزه سلامت از آن بهره ببریم.
مشکلات هرم مازلو
شاید مهم ترین انتقادی که بتوان از سلسله مراتب مازلو عنوان کرد، رویکرد غیر علمی و استفاده از نمونه های غیر قابل اعتماد است. همچنین روش خاصی که او برای نتیجه گیری استفاده کرده بود، یکی دیگر از مهم ترین انتقادات وارده بر این نظریه است؛ چرا که مازلو برای نتیجه گیری از مشاهده شخصی، تجزیه و تحلیل بیوگرافی های استفاده کرده بود.
خلاصه بخواهیم بگوییم، نظریه مازلو در مورد انگیزش انسان بر مبنای هیچ تحقیق تجربی استاندارد و معتبری نمی‌باشد. از سمت جامعه علمی هیچ شواهدی دال بر اعتبار این نظریه بیان نشده است. برخی از صحبت های مازلو به طور کامل رد می شوند و برای برخی دیگر هیچ دلیل علمی پیدا نمی شود.
غیر قابل آزمایش بودن، انتقاد دیگری است که به این نظریه وارد می شود. اندازه گیری نیازها و تعریف نیاز کمی دشوار است.
تعصب قوم مدارانه و تاکید مازلو بر فرهنگ فرد گرا و آمریکایی ها( عمدتا تحصیل کرده، باهوش و مرد) از دیگر انتقادات وارده به این نظریه است.
بسیاری از نیاز های سطح بالا مانند موفقیت، عزت نفس و رشد شخصی بر خود متمرکز است که نمی توانند جهانی شوند و به برخی فرهنگ ها بسط پیدا کنند.
انتقادات به نظریه مازلو
سلسله مراتب نیازهای مازلو مطمئنا منتقدان خود را دارد. برخی از شواهد پژوهشی نشان می دهد که نیازهای انسان از سلسله مراتب سختگیرانه پیروی نمی‌کند. در حالی که در برخی از مطالعات شواهدی از “نیازهای سلسله مراتبی” را نشان داده اند، اما بیشتر تحقیقات آن را اثبات نکرده اند.
در یکی از معروف ترین این مقالات واهبا و برایدول، نظریه های مازلو را آزمایش کردند. آن ها در اوج بررسی‌هایشان گزارش دادند که شواهد عملی برای حمایت از نظریه نیازها و وجود یک سلسله مراتب، بسیار کم است.
هرم مازلو و کاربرد آن در زندگی و کسب و کار
طبق آنچه در نظریه مازلو آمده است، ما انسان ها همیشه در یکی از سطوح نیاز قرارداریم. اینکه ما در چه سطحی از هرم قرار داریم با وضعیت زندگی یا سطح جامعه در ارتباط است. در بازاریابی و کسب و کار می توان از نیازهای انسان بر اساس هرم مازلو استفاده کرد. می پرسید یعنی چه کاری باید انجام دهیم؟
اگر شرکت ها قبل از تولید یک محصول سعی کنند نیاز افراد مختلف در طبقات متفاوت را شناسایی کنند می تواند تشخیص دهند که مخاطب محصول در چه سطحی از هرم نیازهای مازلو قرار دارد و در نهایت بر اساس نیاز مشتری، محصول خود را تولید کنند. درک نیاز مخاطب یکی از مهم ترین مباحث در بازاریابی و مارکتینگ است.
چرا مدیران باید به نیازهای انسان اهمیت دهند؟
اگر شما یک مدیر یا رهبر عده‌ای هستید، نظریه مازلو به شما کمک می کند تا نیازهای آن ها را درک کنید و چارچوبی را برای ایجاد انگیزه در جهت رفتار اختیاری مثبت به شما ارائه می‌دهد.
سلسله مراتب مازلو تمایل ذاتی یک فرد به “خود شکوفایی” را نشان می دهد، یعنی زمانی که او می تواند از استعدادها و ظرفیت های خود تمام و کمال استفاده کند. هدف شما به عنوان مدیر یا رهبر باید این باشد که تمام نیازهای افراد خود را برآورده کنید.
نکته کلیدی: مازلو توضیح داد که برآورده کردن تمام نیازها در یک سطح معین قبل از ظهور سایر نیازهای سطح بالاتر ضروری نیست. احتمالا موافق هستید که برآورده کردن همه نیازها تقریبا غیرممکن است.
مازلو توصیه می‌کند که بخش زیادی از نیازهای انسانی یک شخص اغلب در یک زمان برآورده می شود. نیازهای پایین تر به نیازهایی هستند که بیشتر از همه برآورده شده اند.
برای کمک به کارمندان در برآورده کردن “نیاز به عزت نفس و احترام” و “نیاز به خودشکوفایی”، رهبران و مدیران باید تلاش کنند تا نیازهای بیشتری را در هر سطح برآورده کنند.
افراد از تمایل به دستیابی یا حفظ شرایطی که شامل دستیابی به همه آن پنج نیاز است، انگیزه می‌گیرند. به عنوان مثال، یک شخص برای اطمینان از داشتن آب یک راه طولانی را طی می‌کند، زیرا بدون آب، نیاز فیزیولوژیکی اش برآورده نمی‌شود. در این مثال خاص، نتیجه برآورده نشدن نیاز به آب عواقب جدی خواهد داشت و بدون شک مانع از صعود به سمت برآورده کردن”نیاز به خود شکوفایی” خواهد شد.
اگر می‌خواهید به تیم خود انگیزه دهید، درک “سلسله مراتب نیازها” می‌تواند یک چارچوب بنیادی به شما بدهد که به شما در انجام این کار کمک می‌کند.
یک نکته مهم برای مدیرانی که سعی در ایجاد رفتارهای خاص دارند این است که هرکاری به بیش از یک انگیزه نیاز دارد. بنابراین تمرکز بر روی یک نیاز، به عنوان اهرم، بهترین استراتژی نیست.
مرکز اعصاب و روان نوین با ارائه خدمات
- روان درمانی و مشاوره
- روانپزشکی
- نوروتراپی
- تست‌های روان سنجی
در خدمت شما عزیزان است. برای مطالعه بیشتر روی هرکدام کلیک کنید وهمچنین به صفحه سوالات متداول مراجعه بفرمایید از طریق فرم تماس اقدام کنید و یا با شماره تلفن های مرکز تماس حاصل فرمایید.
۰۵۱-۳۸۴۴۳۸۹۳
۰۹۱۵۹۱۶۶۷۰۳
