بیماری ام اس (Multiple Sclerosis) که با نام MS شناخته می‌شود، در سال ۱۸۶۸ توسط ژان مارتن شارکو یک عصب‌شناس و استاد آسیب‌شناسی آناتومی اهل فرانسه توصیف شد. بیماری التهابی که در آن غلاف‌های میلین سلول‌های عصبی در مغز و نخاع آسیب می‌بینند.
فهرست مطالب
بیماری ام اس چیست؟
در MS سیستم ایمنی بدن به غلاف محافظ (میلین) که فیبرهای عصبی را پوشانده حمله می کند و باعث ایجاد مشکلات ارتباطی بین مغز و بقیه بدن می شود. سرانجام این بیماری می تواند باعث آسیب دائمی یا تخریب اعصاب شود.
علائم و نشانه های بیماری ام اس بسیار متفاوت است و به میزان آسیب عصبی و اینکه کدام اعصاب تحت تأثیر قرار می گیرند بستگی دارد. برخی از افراد مبتلا به ام اس شدید ممکن است توانایی راه رفتن به طورمستقل یا به طور کلی را از دست بدهند،در حالی که برخی دیگر ممکن است مدت طولانی بهبودی را بدون هیچ گونه علائم جدید تجربه کنند.
هیچ درمانی برای مالتیپل اسکلروز وجود ندارد. اما درمان ها می توانند به بهبودی در حملات ، اصلاح دوره بیماری و مدیریت علائم کمک کنند.
علائم بیماری ام اس MS
علائم و نشانه های MS متعدد ممکن است در هر فرد و در طول دوره بیماری بسته به موقعیت فیبرهای عصبی آسیب دیده متفاوت باشد. رایج ترین علائم این بیماری به شرح زیر هستند:
مشکلات بینایی
اولین نشانه این بیماری برای حدود یک نفر از هر چهار نفر بیمار، ایجاد اختلال در وضعیت بینایی است. در این حالت درد در پشت چشم ها احساس شده و گاهی اوقات فرد بیمار بخشی از قدرت بینایی خود را از دست می دهد. این شرایط معمولاً فقط بر یک چشم تاثیر می گذارد. علائم چشم دیگر در این حالت می تواند شامل دید تار یا دید دوگانه باشد.
اسپاسم عضلات و تشنج
در این شرایط ممکن است بعضی عضلات دچار اسپاسم شوند. اسپاسم معمولاً به خاطر وارد شدن آسیب به عصب هایی که پیام های مغزی را به این عضلات می رسانند، ایجاد می شود. بعضی از عضلات ممکن است در این حالت کوتاه (منقبض) و محکم شده و به این ترتیب حرکت آنها دشوار گردد. در اصطلاح به این شرایط تشنج گفته می شود.
درد
افراد مبتلا به بیماری ام اس با دو نوع اصلی درد مواجه می شوند. درد نوروپاتیک اولین نوع دردی است که بیمار به خاطر آسیب وارد شده به فیبرهای عصبی آن را تجربه می کند. این شرایط می تواند باعث ایجاد درد به صورت تیر کشیدن یا احساس سوزش بر روی بخش های مختلف پوست شود. علاوه بر این ممکن است این آسیب دیدگی باعث حساسیت بیش از حد پوست در بعضی بخش های آن شود. نوع دیگر درد معمولاً درد اسکلتی عضلانی است که امکان مشاهده آن در عضلات آسیب دیده به خاطر اسپاسم یا تشنج وجود دارد.
خستگی
خستگی زیاد به صورتی که میزان خستگی بیشتر از آن چیزی است که پس از انجام فعالیت های ورزشی یا بدنی انتظار آن وجود دارد، یکی دیگر از علائم این بیماری می باشد. این خستگی حتی می تواند بر وضعیت تعادل و تمرکز بیمار نیز تاثیر گذارد.
مشکلات احساسی و افسردگی
در این شرایط بیمار ممکن است به سادگی و حتی بدون دلیل به خنده افتاده یا گریه کند. علاوه بر این، افراد مبتلا به این بیماری با علائم افسردگی یا تشویش در برخی مراحل بیماری مواجه می شوند.
سایر علائم این بیماری می تواند شامل موارد زیر باشد:
- بی حسی یا سوزش در بخش های مختلف پوست که رایج ترین نشانه از اولین عود بیماری است.
- ضعف یا فلج در بعضی عضلات که می تواند بر توانایی حرکتی فرد تاثیر منفی داشته باشد.
- ایجاد مشکل در ارتباط با حفظ تعادل و هماهنگی اعضای بدن.
- ایجاد مشکل در ارتباط با تمرکز و توجه کردن.
- لرزش یا اسپاسم بعضی عضلات.
- گیجی و حواس پرتی.
- ایجاد مشکل در دفع ادرار.
- ناتوانی در آمیزش جنسی در مردان.
- ایجاد مشکل در ارتباط با صحبت کردن.
علت ابتلا به بیماری ام اس MS چیست؟
علت دقیق بیماری MS مشخص نیست اما موضوعی که در تحقیقات علمی به خوبی مشخص شده است نقش سیستم ایمنی در پدید آمدن آسیب‌های مغزی و نخاعی است. همانطور که گفته شد غشای میلین رشته‌های عصبی در این حملات آسیب می‌ببنند. غلاف میلین نقش مهمی در حفاظت از نورون‌های عصبی و عملکرد بهتر آنها دارند. در بروز این نوع اختلال، ترکیبی از فاکتورهای محیطی و ژنتیکی نقش دارند. برخی از محققان گمان می‌کنند که حمله سیستم ایمنی به بدن، ناشی از انواع خاصی از عفونت‌های ویروسی است. برخی دیگر به پایین بودن سطح ویتامین D به عنوان عامل اصلی اشاره می‌کنند. سیگار کشیدن همچنین خطر ابتلا به ام اس را افزایش می‌دهد.
انواع بیماری ام اس MS
بیشتر بیماران مبتلا به MS یک دوره عود کننده – فروکش کننده دارند. در حالت عود کننده، علائم جدید و یا علائم قبلی ظاهر شده و کیفیت زندگی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. این علائم از چند روز تا چند هفته تداوم دارند و پس از آن وارد فاز فروکش و بهبودی می‌شوند. افزایش جزئی دمای بدن ممکن است منجر به بدترشدن علائم بیماری ام‌اس شود اما علائم ذکر شده به عنوان دوره عود بیماری در نظر گرفته نمی‌شود.
حداقل ۵۰ درصد از افرادی که دوره عود کننده – فروکش کننده را تجربه می‌کنند در طول زمان (معمولا ۱۰ تا ۲۰ سال) شاهد وخیم‌تر شدن بیماری خود هستند اگرچه ممکن است در طول مسیر دوره‌هایی از بهبودی نیز وجود داشته باشد اما برآیند کلی یک حالت پیشرونده است. بیشتر علائمی که بروز می‌کند مربوط به نقص در حرکت و هماهنگی اندام‌های بدن است. انواع بیماری ام اس به شرح زیر است.
ام اس عودکننده بهبودیابنده (RRMS)
این نوع MS با دوره‌های التهاب فعال در سیستم عصبی مرکزی مشخص می‌شود که طی آن علائم قدیمی بدتر می‌شوند و ممکن است علائم جدیدی ظاهر شوند. زمان‌هایی که علائم بدتر می‌شوند، به عنوان عود، شعله‌ور شدن یا تشدید بیماری شناخته می‌شوند. با پایان یافتن دوران عود، شدت علائم کاهش می‌یابد اما علائم جدید و دائمی می‌توانند همیشه باقی بمانند.
دوره‌های آرام بین عودها را وضعیت بهبودی می‌گویند. بهبودی ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد تا عود بیماری رخ دهد. ام اس عودکننده بهبودیابنده رایج‌ترین نوع مولتیپل اسکلروزیس است. تقریباً بین ۸۰ تا ۹۰ درصد از افراد مبتلا به این بیماری، دوره عودکننده بهبودیافته را طی می‌کنند. اکثر افراد مبتلا به این نوع MS در نهایت به نوع پیشرونده ثانویه مبتلا می‌شوند.
ام اس پیشرونده ثانویه (SPMS)
این نوع MS عموماً فاز دوم ام اس عودکننده بهبود یابنده محسوب می‌شود که در آن پیشرفت علائم و افزایش ناتوانی وجود دارد. افراد مبتلا به MS پیشرونده ثانویه ممکن است همچنان دوره عود را داشته باشند، اگرچه ممکن است شرایط آنها بهتر از نوع عودکننده بهبودیابنده باشد. اکثر افرادی که دارای عودکننده بهبودیابنده هستند، در نهایت به ام اس پیشرونده ثانویه مبتلا می‌شوند اما تجربه هر فرد متفاوت از دیگری است.
ام اس پیشرونده اولیه (PPMS)
در ام اس پیشرونده اولیه هیچ عود اولیه‌ای وجود ندارد که نشانه شروع بیماری باشد. در عوض، علائم MS به تدریج با گذشت زمان ظاهر می‌شوند. کسانی که ام اس پیشرونده اولیه دارند، عموماً بهبودی مشخصی ندارند اما ممکن است بتوانند علائم خود را کاهش دهند. درصد کمی از مبتلایان به ام اس به نوع خوش خیم این بیماری مبتلا هستند. طبق گفته انجمن ملی مولتیپل اسکلروزیس، در طبقه بندی افراد مبتلا به MS خوش خیم اختلاف نظر وجود دارد زیرا پیشرفت بیماری در طول عمر فرد متفاوت است.
ام اس بدخیم
تعداد کمی از افراد مبتلا به ام اس، به نوع بدخیم مبتلا می‌شوند. این نوع از مولتیپل اسکلروزیس با تشکیل سریع ضایعات در مغز و ستون فقرات تشخیص داده می‌شود. نوع بدخیم دارای علائم شدید، ناتوانی و احتمالاً مرگ همراه خواهد بود.
تشخیص بیماری ام اس MS
هیچ تست خاصی برای MS وجود ندارد. تشخیص مالتیپل اسکلروزیس اغلب بر اساس رد تشخیص های دیگر است که ممکن است علائم و نشانه های مشابه را ایجاد کند که به آنها تشخیص های افتراقی گفته می شود. دکتر و فوق متخصص مغز و اعصاب شما احتمالاً با یک تاریخچه پزشکی و معاینه کامل شروع می کند. سپس پزشک شما ممکن است موارد زیر را توصیه کند:
- آزمایش خون برای کمک به رد سایر بیماریهای دارای علائم مشابه. MS آزمایشات مربوط به بیومارکرهای ویژه مرتبط با MS در حال انجام است و ممکن است به تشخیص بیماری نیز کمک کند.
- تپ کردن نخاع (LP) که در آن یک نمونه کوچک از مایعات کانال ستون فقرات شما برای آنالیز آزمایشگاهی خارج می شود. این نمونه می تواند ناهنجاری های آنتی بادی هایی را که با ام اس مرتبط هستند نشان دهد. شیره نخاعی همچنین می تواند در رد عفونت ها و سایر شرایط با علائمی شبیه به MS کمک کند.
- MRI که می تواند مناطقی از ضایعات MS در مغز و نخاع شما را نشان دهد. ممکن است شما یک تزریق داخل وریدی از ماده حاجب برای برجسته کردن ضایعات دریافت کنید که نشان می دهد که بیماری شما در مرحله فعال است.
- آزمایش های پتانسیل تحریکی که سیگنال های الکتریکی تولید شده توسط سیستم عصبی را در پاسخ به محرک ها ثبت می کنند. یک آزمایش پتانسیل تحریکی ممکن است از محرک های بصری یا محرک های الکتریکی استفاده کند که در آن شما یک الگوی تصویری متحرک را مشاهده می کنید یا تکانه های الکتریکی کوتاه برای اعصاب پاها یا دست ها بفرستد. الکترودها سرعت حرکت اطلاعات در مسیرهای عصبی را اندازه گیری می کنند.
در اکثر مبتلایان به بیماری عودکننده- فروکش کننده این تشخیص کاملاً ساده و براساس الگویی از علائم ثابت بیماری داده شده و با روش های تصویربرداری از مغز مانند MRI تأیید شده است.
تشخیص بیماری ام اس در افرادی که علائم غیرمعمول یا بیماری پیشرونده دارند می تواند مشکل تر باشد. در این موارد آزمایش بیشتر از جمله آنالیز مایع نخاعی، تست پتانسیل تحریکی و تصویربرداری بیشتر ممکن است لازم باشد.
درمان بیماری ام اس MS
درمان ام اس اغلب شامل داروهای تعدیل کننده بیماری است. این داروها تعداد و شدت بیماری را در کسانی که به این عارضه مبتلا هستند کاهش می‌دهند؛ اما اگر بیماری در حال پیشرفت است، به کاهش عود کمکی نمی‌کنند. درمان MS به طور کلی شامل یک رویکرد چند درمانی به شرح زیر است:
- استفاده از استروئیدها و پلاسمافرزیس برای کوتاه کردن عودها
- استفاده از درمان‌های تعدیل‌کننده بیماری برای جلوگیری از عود و پیشرفت بیماری
- درمان علائم بیماری با استفاده از دارو، فیزیوتراپی، سایر انواع درمان‌های توانبخشی، شیوه زندگی سالم و درمان‌های مکمل
- ارائه مشاوره و پشتیبانی برای افسردگی، اضطراب و سایر اختلالات خلقی
- درمان علائم بیماری ام اس
پزشکان می‌توانند انواع مختلفی از داروها را برای تسکین علائم مربوط به بیماری مولتیپل اسکلروزیس تجویز کنند. این داروها عبارت‌اند از:
- داروهای مسکن برای درد
- ضد اسپاسمی مانند باکلوفن
- شل کننده‌های عضلانی مانند زانافلکس (تیزانیدین)
- آمپیرا (دالفامپریدین) برای بهبود توانایی در راه رفتن
فیزیوتراپی می‌تواند برای مقابله با خستگی، ضعف، درد و اسپاسم مفید باشد. یک فیزیوتراپست می‌تواند تمرین‌ها، حرکت‌های کششی و روش‌های جایگزین برای انجام کارهای روزانه را برای بهبود سطح انرژی و عملکرد بدنی تجویز کند. از کاردرمانی اغلب برای انجام کارهای روزمره با استفاده از وسایل کمکی و تکنیک‌های صرفه جویی در انرژی استفاده می‌شود.
پزشک همچنین می‌تواند بیمار را برای گفتار درمانی جهت رفع مشکلات گفتار یا بلع، توانبخشی شناختی برای کمک به حافظه و تفکر ترغیب کند. روان درمانی برای کمک به افسردگی، اضطراب، اندوه یا صرفاً هر ناراحتی دیگر ارجاع دهد. به علاوه، ورزش و مدیتیشن هر دو باعث بهبود عملکرد و کیفیت زندگی افراد مبتلا به ام اس می‌شوند.
اهمیت شروع درمان به‌موقع برای ام اس
ام اس دارای یک ماهیت پیشرونده است و هرچه دیرتر تشخیص داده شود حجم بیشتری از غلاف میلین پیرامون رشته‌های عصبی تخریب می‌شود. با تحلیل رفتن میلین، رشته‌های عصبی حفاظ خود را از دست خواهند داد و در برابر سیستم ایمنی و فاکتورهای التهابی بسیار آسیب‌پذیر می‌شوند. در صورت بروز هرگونه آسیب به نورون‌ها، ارتباط بین مغز و عضلات دچار اختلال جدی می‌شود. بنابراین هرچه زودتر بتوان از چنین تخریبی جلوگیری کرد فرد آسان‌تر و با موفقیت بیشتری به درمان پاسخ خواهد داد.
گزینه‌های درمانی برای مبتلایان به ام اس پیشرفته محدود است و دارویی وجود ندارد که بتواند آسیب‌های واردشده به غلاف میلین را ترمیم کند. اما در مراحل اولیه طیف وسیعی از داروها قادرند از پیشروی بیماری جلوگیری کرده و فرد را برای دستیابی به زندگی بهتر یاری دهند. آن دسته از افرادی که درمان خود را به تعویق می‌اندازند با پیامدهای منفی ام اس بر سلامت مغز روبرو خواهند شد. اگر فردی معلول شود، بازیابی توان ازدست‌رفته بسیار چالش‌برانگیز یا حتی غیرممکن می‌شود.
عوارض بیماری ام اس چیست؟
عفونت‌های مجاری ادراری
مشکلات مثانه در افراد مبتلا به ام اس بسیار شایع است و حداقل ۸۰ درصد آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. برخی از افراد در نگه داشتن ادرار خود (بی‌اختیاری) مشکل دارند، در حالی که برخی دیگر نمی‌توانند مثانه خود را به طور کامل خالی کنند. عدم تخلیه کامل مثانه، خطر ابتلا به عفونت مجاری ادراری (UTI) را افزایش می‌دهد.
پنومونی (عفونت ریوی)
گاهی اوقات افراد مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس دچار مشکل در بلع می‌شوند که به «دیسفاژی» معروف است. هنگامی که ماهیچه‌های درگیر در بلع ضعیف هستند، ممکن است غذا و مایعات به جای مری، وارد مجرای تنفسی شوند. اگر فرد نتواند آنقدر سرفه کند که آنها را دفع کند، غذا و مایع می‌توانند به ریه‌ها برسند. علائم پنومونی آسپیراتیو ممکن است شامل درد قفسه سینه، تب، تنگی نفس و سرفه خلط بدبو باشند. در صورت مشاهده این علائم باید به دنبال درمان پزشکی باشید.
مشکلات حرکتی
بسیاری از علائم ام اس از جمله مشکل در حفظ تعادل، ضعف عضلانی، خستگی، سرگیجه، تاری دید و بی‌حسی، خطر زمین خوردن را افزایش می‌دهند. زمین خوردن به نوب خود خطر صدمات جدی مانند شکستگی استخوان و ضربه به سر را افزایش می‌دهد.
زخم بستر
زخم بستر مناطقی از پوست آسیب دیده هستند که در اثر اعمال فشار بیش از حد به آن ناحیه ایجاد می‌شوند. زخم بستر در نواحی نزدیک استخوان به پوست مانند پاشنه، استخوان دنبالچه، تیغه شانه و آرنج رشد می‌کنند. ترکیبی از کارهای بدنی، استفاده از بالشتک یا تشک‌های مخصوص و بررسی روزانه پوست می‌توانند از زخم بستر پیشگیری کرده و به درمان آن کمک کند.
رژیم غذایی چه تأثیری بر ام اس دارد؟
شایع‌تر بودن ام اس در کشورهای غربی، یکی از سرنخ‌هایی است که حاکی از احتمال تأثیر رژیم غذایی بر بروز این بیماری است. تحقیقاتی که در این راستا انجام شده است بیانگر مؤثر بودن دستورالعمل‌ها و توصیه‌های غذایی در کمک به مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به ام اس است. در حالت ایده آل، یک رژیم غذایی مناسب برای ام اس باید:
- جهت مبارزه با التهاب سرشار از آنتی‌اکسیدان باشد
- غنی از فیبر برای کمک به حرکات روده باشد
- برخوردار از کلسیم و ویتامین D برای مبارزه با پوکی استخوان باشد
- حاوی مقدار زیادی ویتامین و مواد معدنی برای مبارزه با کاهش انرژی و تعدیل سیستم ایمنی باشد
به‌موازات مصرف مواد غذایی ذکرشده، بایستی مواد غذایی مضر و التهاب‌زا در رژیم غذایی محدود شوند. برخی شواهد علمی نشان می‌دهد که بعضی از رژیم‌های غذایی نظیر رژیم کتوژنیک ممکن است به بهبود علائم در افراد مبتلا به ام اس کمک کند. با وجود این، تحقیقات ادامه دارد و دانشمندان در حال بررسی بیشتر نقش رژیم غذایی در بهبود ام اس هستند.
پیشگیری از بیماری ام اس
هنوز هیچ راهی برای جلوگیری از MS وجود ندارد زیرا علت بیماری هنوز به طور کامل مشخص نشده است؛ اما برخی از راه‌های پیشگیرانه وجود دارند که می‌توانند خطر ابتلا به این عارضه را در افراد کاهش دهند.
مصرف ویتامین D
دریافت ویتامین D کافی از نور خورشید، غذا و مکمل‌ها، یکی از راه‌های کاهش خطر ابتلا به ام اس هستند. برای اطمینان از نرمال بودن سطح ویتامین دی بدن، توصیه می‌شود که آزمایش ویتامین دی به صورت دوره‌ای انجام شود.
سیگار نکشیدن
به گفته انجمن ملی MS، افراد سیگاری و کسانی که در معرض دود سیگار قرار دارند، بیشتر در معرض ابتلا به این عارضه هستند
حفظ وزن مناسب
در مطالعه‌ای نشان داده شد که چاقی در افراد با افزایش خطر ابتلا به مولتیپل اسکلروزیس ارتباط دارد. علاوه بر این، افرادی که چاق بودند به داروهای MS پاسخ مناسبی نشان ندادند.
آیا ام اس با نوروتراپی قابل درمان است؟
همان طور که در بالا توضیح دادیم در بیماری ام اس سلول‌های نورون دچار مشکل می‌شود و میلین آنها آسیب می‌بیند. درمان‌های نوروتراپی نورون‌های تمرین می‌دهند تا عملکرد خود را اصلاح کنند و توانایی بازسازی سلول‌ها را ندارند، پس می‌توان نوروتراپی تاثیری در درمان ام اس ندارد.
منابع: دانشگاه علوم پزشکی کاشان، هومکا، دکتر فروغ
مرکز اعصاب و روان نوین با ارائه خدمات
در خدمت شما عزیزان است. برای مطالعه بیشتر روی هرکدام کلیک کنید وهمچنین به صفحه سوالات متداول مراجعه بفرمایید از طریق فرم تماس اقدام کنید و یا با شماره تلفن های مرکز تماس حاصل فرمایید.
۰۵۱-۳۸۴۴۳۸۹۳
۰۹۱۵۹۱۶۶۷۰۳
دیدگاه