اسکیزوفرنی یک اختلال روانی جدی است که باعث می‌شود فرد نتواند واقعیت را به درستی تفسیر کند. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی ممکن است تجربه هالوسیناسیون (شنیدن صداهای مجازی)، وهم (باور به چیزهای غیرمنطقی)، اختلال در تفکر، گفتار و رفتار داشته باشند. این علائم ممکن است باعث شود فرد نتواند در زندگی روزمره، کار، تحصیل و ارتباطات اجتماعی به خوبی عمل کند و نیاز به مراقبت و درمان داشته باشد.
اسکیزوفرنی چیست؟
اسکیزوفرنی یک بیماری مزمن است که معمولاً در سنین جوانی شروع می‌شود و در بسیاری از موارد هرگز بهبود کامل نمیابد. علل دقیق اسکیزوفرنی هنوز شناخته نشده‌اند، اما فاکتورهای ژنتیک، محیط زادگاه، سوء مصرف مواد، عفونت‌ها، تغذیه نامناسب در دوران بارداری و آسیب‌های مغزی احتمالاً نقش دارند.
تشخصص اسکیزوفرنی براساس رفتار، تجربیات و گزارشات فرد و دیگرانی كه با او آشنا هستند صورت می‌گیرد. برای تشخصص اسكیزوفرنی باید علایم حداقل شش ماه (DSM-5) یا یك ماه (ICD-11) ادامه داشته باشد.
اسکیزوفرنی قابل درمان است، اما نیاز به پیگیری و همكاری فرد و خانواده دارد. درمان شامل دارو درمانی (آنتی پسیكوتیك‌ها) و روان درمانی (آموزش روانی، درمان شناختی- رفتاری، خانواده درمانی) است. هدف از درمان كاهش علایم، بهبود كیفیت زندگی و جلوگیری از بروز دوباره بحران است.
بیشتر بدانیم: اختلالات شخصیت
علائم اسکـیزوفرنی
علائم اسکیزوفرنی ممکن است از فرد به فرد متفاوت باشد و در طول زمان تغییر کند. علائم را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد:
علائم مثبت
علائمی که به وجود آورنده چیزهای غیرطبیعی هستند، مانند:
- هالوسیناسیون: تجربه حسی بدون منبع خارجی، مثل شنیدن صداهایی که وجود ندارند، دیدن چیزهایی که واقع نیستند، احساس لمس چیزهایی که وجود ندارند و چشیدن یا بوییدن چیزهایی که واقع نیستند.
- وهم: باور به چیزهای غیرمنطقی یا غیرواقعی، مثل باور به اینکه خودشان یا دیگران دارای قدرت‌های خارق‌العاده هستند، باور به اینکه خودشان یا دیگران تحت تعقیب یا توطئه هستند، باور به اینکه خودشان یا دیگران مورد تحریک یا کنترل قوای خارجی هستند.
- اختلال در تفکر: ناتوانی در رعایت منطق، همبستگی و سازگاری در افکار، مثل پرش ناگهان از یک موضوع به موضوع دیگر، استفاده از کلمات بدون معنا، سخن گفتن بدون رابطه با موضوع.
علائم منفی
علائمی كه نشان دهنده كاهش یا فقدان توانایی‌های طبیعی هستند، مانند:
- اجتناب اجتماعی: علاقه‌مندی كم به برقراری ارتباط با دیگران، كم حرف زدن یا كلا خاموش بودن، علاقه‌مندی كم به فعالیت‌های اجتماعی یا تفریحی.
- كاهش بروز احساسات: نشان دادن كم حالات صورت یا لحن صدا، علاقه‌مندی كم به لذت بخشی‌ها یا پاداش‌ها، علاقه‌مندی كم به رابطه جنسی.
- كسالت: ناتوانی در شروع یا ادامه فعالیت‌ها، كمبود هدف یا اشتیاق، كسالت جسمانی یا روحی.
علائم شناختی
علائمی كه نشان دهنده كاهش توانائی شناختی هستند، مانند:
- مشكلات حافظه: ناتوانی در یادآوری یا حفظ اطلاعات جدید یا قدیم.
- مشكلات تمركز: ناتوانی در توجه به یك چیز در بین محرك‌های مختلف.
- مشكلات تصمیم‌گیری: ناتوانی در انتخاب یك گزینه در بین چندین امكان.
- مشكلات حل مسئله: ناتوانی در یافتن راه حل مناسب برای موقعیت‌های پیچیده یا جدید.
عوامل ایجاد کننده اسکیزوفرنی
علل دقیق اسکیزوفرنی هنوز شناخته نشده‌اند، اما فاکتورهای زیر ممکن است در ایجاد یا تشدید بیماری نقش داشته باشند:
- فاکتورهای ژنتیک: اسکیزوفرنی ممکن است به صورت خانوادگی منتقل شود. اگر یک والدین اسکیزوفرنی داشته باشد، فرزندان آن‌ها بیشتر در معرض خطر بروز بیماری هستند. همچنین، وجود تغییرات ژنتیک در برخی از ژن‌های مربوط به عملکرد مغز و سامانه عصبی ممکن است خطر ابتلا به اسکیزوفرنی را افزایش دهد.
- فاکتورهای محیط زادگاه: بعضی از شرایط محیط زادگاه ممکن است باعث تحریک ژن‌های پتانسیل اسکـیزوفرنی شود.
- فاکتورهای سوء مصرف مواد: استفاده از بعضی از مواد مخدر، به خصوص کانابینوئید‌های قوی (مثل حشیش)، ممکن است باعث بروز علائم روان‌پریشی شود و در صورت استفاده طولانی‌مدت، خطر ابتلا به اسکیزوفرنی را افزایش دهد. همچنین، استفاده از الکل، تامینول، نیکوتین و کافئین ممکن است باعث تشدید علائم اسکیزوفرنی شود.
- فاکتورهای عفونت‌ها: برخی از عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی، به خصوص در دوران بارداری یا کودکی، ممکن است باعث آسیب به مغز شود و خطر ابتلا به اسکیزوفرنی را افزایش دهد. بعضی از این عفونت‌ها عبارت‌اند از:
- آنفلوآنزا
- تب خال
- سل
- سرخجه
- توکسوپلاسموز
- فاکتورهای تغذیه نامناسب در دوران بارداری: کمبود برخی از مواد مغذی در دوران بارداری، مثل فولات، ویتامین D، آهن و روی، ممکن است باعث کاهش رشد مغز جنین شود و خطر ابتلا به اسکیزوفرنی را در آینده افزایش دهد.
- فاکتورهای آسیب‌های مغزی: هرگونه آسیب به مغز، مثل ضربه، سانحه، سکته، تومور یا جراحی، ممکن است باعث تغییر در ساختار یا عملکرد مغز شود و خطر ابتلا به اسکیزوفرنی را افزایش دهد.
تشخیص اسكیزوفرنی
برای تشخصص اسكیزوفرنی، پزشك یا روانپزشك باید با فرد و خانواده یا نزدیكان او مصاحبه كند و درباره رفتار، تجربیات و گزارشات آن‌ها سؤال كند. همچنین، باید برخی از آزمایش‌های پزشکی را برای حذف سایر علل ممکن صورت دهد. برای تشخصص اسكیزوفرنی باید علایم حداقل شش ماه (DSM-5) یا یك ماه (ICD-11) ادامه داشته باشد. علایم باید شدید باشند و باعث كاهش كارآیی یا كیفیت زندگی فرد شود.
درمان اسکـــــیزوفرنی
درمان اسکیزوفرنی نباز به پیگیری و همكاری فرد و خانواده دارد. درمان شامل دارو درمانی و روان درمانی است. هدف از درمان كاهش علایم، بهبود كیفیت زندگی و جلوگیری از بروز دوباره بحران است.
دارو درمانی
داروهای آنتی پسیکوتیک، که معمولاً به صورت قرص یا تزریق تجویز می‌شوند، برای کنترل علائم مثبت اسکیزوفرنی مؤثر هستند. این داروها با تنظیم سطح نوروترانسمیترهای مغز، به خصوص دوپامین، باعث کاهش هالوسیناسیون، وهم و اختلال در تفکر می‌شوند. بعضی از این داروها عبارت‌اند از:
- الانزاپین
- آریپیپرازول
- پالیریدون
- بلونانسیرین
- ریسپیریدون
- کوئتیاپین
- هالوپریدول
- فلوپنتیکسول
- زوکلوپنتیکسول
- کلوزاپین
روان درمانی
روش‌های مختلف روان درمانی برای کنترل علائم منفی و شناختی، بهبود مهارت‌های زندگی روزمره و اجتماعی، كاهش استرس و پیشگیری از بحران مؤثر هستند. بعضی از این روش‌ها عبارت‌اند از:
- آموزش روانی: برای آگاه ساختن فرد و خانواده درباره بیماری، علائم، عوامل خطر، راه‌های مقابله و منابع حمایت.
- درمان شناختی- رفتاری: برای کمک به فرد در شناسایی و تصحیح باورهای غیر منطقی یا وهم‌آلود، کاهش تأثیر هالوسیناسیون‌ها، بهبود تفکر انتقادی و حل مسئله.
- خانواده درمانی: برای کمک به خانواده در فهمیدن نیازها و مشکلات فرد، ارائه حمایت و مشارکت در درمان، کاهش استرس و تعارضات خانوادگی.
پیشگیری از اسکـیزوفرنی
روش‌های قطعی برای پیشگیری از اسکیزوفرنی وجود ندارد، اما برخی از راه‌های ممکن عبارت‌اند از:
- شناسایی و درمان زود هنگام علائم: هر چه زودتر به پزشک مراجعه کنید و درمان را شروع کنید، موفقیت درمان بیشتر خواهد بود.
- رعایت سلامت جسمانی: به تغذیه سالم، فعالیت بدنی منظم، خواب کافی و با کیفیت، جلوگیری از مصرف الکل و مواد مخدر توجه کنید.
- رعایت سلامت روانی: به احساسات و نگرانی‌های خود توجه کنید، با دوستان و خانواده در ارتباط باشید، از فعالیت‌های لذت بخش لذت ببرید، استرس خود را مدیریت کنید.
- استفاده از خدمات روانپزشکی و روانشناسی: در صورت نیاز، به یک روانپزشک یا روان‌شناس مراجعه کنید و از خدمات آن‌ها استفاده کنید.
سوالات متداول درباره اسکیزوفرنی
اسکیزوفرنی چقدر شایع است؟
اسکیزوفرنی یک بیماری نسبتاً نادر است. تخمین زده می‌شود که حدود ۰.۳ تا ۰.۷ درصد جمعیت جهان از این بیماری رنج می‌برند. اسکیزوفرنی در همه جا وجود دارد ولی شایعتر در کشورها یا مناطق با سطح تحصیل پائین، تبعیض یا خشونت بالا است.
اسکیزوفرنی قابل درمان است؟
بله، اسکیزوفرنی قابل درمان است، اما نیاز به پیگیری و همكاری فرد و خانواده دارد. با رعایت نکات زیر، می‌توانید بهبود چشمگیر و ماندگار داشته باشید:
- به موقع به پزشک مراجعه کنید و درمان را شروع کنید
- داروهای تجویز شده را به طور منظم و با توجه به دستور پزشک مصرف کنید
- از خدمات روانپزشکی و روانشناسی استفاده کنید
- به سلامت جسمانی و روانی خود توجه کنید
- با دوستان و خانواده در ارتباط باشید
- از فعالیت‌های لذت بخش لذت ببرید
- از مصرف الکل و مواد مخدر خودداری کنید
اسکیزوفرنی چگونه منتقل می‌شود؟
اسکیزوفرنی یك بیماری عصبی-روانی است كه به صورت خانوادگی منتقل می‌شود. اگر یك والدین اسكیزوفرنی داشته باشد، فرزندان آن‌ها حدود ۱۰ درصد خطر بروز بیماری دارند. اگر هر دو والدین اسكیزوفرنی داشته باشند، این خطر به حدود ۴۰ درصد می‌رسد. اما عامل ژنتیك تنها عامل اسكیزوفرنی نیست و فاكتورهای دیگر نظیر محیط زادگاه، سؤ مصرف مواد، عفونت‌ها، تغذیه نامناسب در دوران بارداری و آسیب‌های مغزی نیز می‌توانند در ایجاد یا تشدید بیماری نقش داشته باشند.
اسکـیزوفرنی باعث خشونت می‌شود؟
خیر، اسكیزوفرنی به تنهایی باعث خشونت نمی‌شود. افراد مبتلا به اسكیزوفرنی معمولاً خجالتی، كمرو و ترسو هستند و بیشتر از خودشان می‌ترسند تا از دیگران. اما در برخی موارد، علائم روان‌پریشی مثل هالوسیناسیون یا وهم ممکن است باعث شود فرد به خود یا دیگران آسیب برساند. این خطر بیشتر در صورت استفاده از الکل یا مواد مخدر، داشتن تاریخچه خشونت یا بیماری دوقطبی همزمان وجود دارد. برای کاهش این خطر، مهم است که فرد به طور منظم درمان شود و از حمایت خانواده و جامعه بهره‌مند شود.
مرکز اعصاب و روان نوین با ارائه خدمات
در خدمت شما عزیزان است. برای مطالعه بیشتر روی هرکدام کلیک کنید وهمچنین به صفحه سوالات متداول مراجعه بفرمایید از طریق فرم تماس اقدام کنید و یا با شماره تلفن های مرکز تماس حاصل فرمایید.
۰۵۱-۳۸۴۴۳۸۹۳
۰۹۱۵۹۱۶۶۷۰۳
