ضمیر ناخوداگاه یا ذهن ناهشیار، بخشی از ذهن ما است که شامل خاطرات، خیالات، آرزوها، افکار و احساساتی است که به صورت غیرآگاه و خودکار تحت تأثیر قرار می‌گیرند و رفتار و تصمیم‌گیری ما را شکل می‌دهند. ضمیر ناخودآگاه در تئوری روانکاوی فروید، یکی از سه بخش اصلی دستگاه روان (به همراه ضمیر آگاه و پیش‌آگاه) به شمار می‌رود.
بیشتر بدانیم: روانکاوی چیست؟
فروید معتقد بود که ضمیر ناخودآگاه حافظه‌ای عظیم است که محتویاتی را نگه می‌دارد که از دسترس ضمیر آگاه خارج شده‌اند، اما هنوز بر روی شخصیت و رفتار ما تأثیر دارند. فروید این محتویات را با استفاده از روش‌هایی مانند تحلیل رویا، لغزش زبانی و آزمون‌های پروژکتیو (مانند آزمون لکه جوهر) سعی می‌کرد به سطح آگاهی برساند و درمان کند.
بیشتر بدانیم: زیگموند فروید
ضمیر ناخوداگاه از دید علوم اعصاب
نوروساینس علم مطالعه ساختار و کارکرد مغز و سیستم عصبی است. نوروساینس بالینی شاخه‌ای از نوروساینس است که بر مطالعه علمی مکانیسم‌های اساسی زمینه‌های بیماری‌ها و اختلالات مغز و سیستم عصبی مرکزی تمرکز دارد. نوروساینس با استفاده از روش‌های تصویربرداری مغزی، الکتروفیزیولوژی، شبیه‌سازی کامپیوتری و آزمایش‌های شناختی، سعی می‌کند بفهمد که چگونه فعالیت‌های عصب سلولی در مناطق مختلف مغز با تجربه‌های ذهنی ما همراه هستند.
نوروساینس نشان داده است که بسیاری از فرایندهای ذهنی که برای یادگیری، حافظه، توجه، احساس و ادراک ضروری هستند، در سطح زیرآگاه یا پیش‌آگاه رخ می‌دهند و ما از آن‌ها آگاه نیستیم. برخی از این فرایندها عبارتند از:
ادراک زیرآستانه‌ای
قابلیت دریافت و پردازش اطلاعات حسی که ضعیف یا سریع هستند و به طور کافی در معرض چشم قرار نمی‌گیرند تا به صورت آگاهانه شناسایی شوند. مثلاً، یک تصویر یا یک کلمه که به سرعت در صفحه نمایش ظاهر و ناپدید می‌شود، ممکن است تأثیری بر روی رفتار یا تصمیم‌گیری ما داشته باشد، حتی اگر ما نتوانیم بگوئیم که چه چیزی دیده‌ایم.
پردازش پیش‌آگاه
قابلیت پردازش اطلاعات حسی یا شناختی که در حال حاضر در دسترس ضمیر آگاه نیستند، اما ممکن است در آینده به آن دسترسی پیدا کنند. مثلاً، وقتی ما یک کلمه را می‌خوانیم، ممکن است حروف بعدی را نیز به صورت پیش‌آگاه پردازش کنیم و از این راه سرعت و دقت خواندن ما افزایش یابد.
یادگیری زیرآگاه
قابلیت یادگیری الگوها، قوانین یا مهارت‌های جدید بدون آگاهی از فرایند یادگیری. مثلاً، وقتی ما یک زبان خارجی را یاد می‌گیریم، ممکن است قواعد دستور زبان را به صورت زیرآگاه فرا بگیریم و از آن‌ها در صحبت کردن استفاده کنیم، حتی اگر نتوانیم به صورت صریح توضیح دهیم که چرا از آن‌ها استفاده می‌کنیم.
حافظه زیرآگاه
قابلیت ذخیره و بازیابی اطلاعات بدون آگاهی از محتوای یا منبع آن‌ها. مثلاً، وقتی ما چهره‌ای را در جای عجیب و غریب می‌بینیم، ممکن است حس آشنایی داشته باشیم، اما نتوانیم به یاد بیاوریم که کجا او را دیده ایم.
چه مناطقی از مغز در پردازش ضمیر ناخودآگاه دخیل هستند؟
مغز یک ساختار پیچیده و تقسیم‌بندی شده است که شامل مناطق مختلفی است که هر کدام وظایف خاص خود را دارند. برخی از این مناطق در پردازش ضمیر ناخودآگاه نقش مهمی ایفا می‌کنند. برای مثال، بر اساس تصویربرداری مغزی، دو نوع از فرایندهای ضمیر ناخودآگاه که قبلاً توضیح داده شدند، یعنی تحلیل ادراکی و برنامه‌ریزی حرکتی، با مناطق مختلف مغز همبستگی دارند:
تحلیل ادراکی
فرایند ضمیر ناخودآگاه که باعث می‌شود ما چیزهایی را که با حواس خود در محیط مشاهده می‌کنیم، شناسایی و تفسیر کنیم. این فرایند با مناطق مغزی مربوط به قشر بینایی، قشر شنوایی، قشر حسی و قشر پیش‌پیشانی همبستگی دارد. این مناطق مغزی در دریافت، پردازش و تجزیه و تحلیل اطلاعات حسی که از چشم، گوش، پوست و حسگرهای دیگر به مغز می‌رسند، نقش دارند.
بیشتر بدانیم: آناتومی مغز
برنامه‌ریزی حرکتی
فرایند ضمیر ناخودآگاه که باعث می‌شود ما عضلات خود را به گونه‌ای حرکت دهیم که هدف مورد نظر ما را برآورده کند. این فرایند با مناطق مغزی مربوط به قشر حرکتی، قشر پاریتال، قشر زیرپوستی و مخچه همبستگی دارد. این مناطق مغزی در تولید، هماهنگی و اجرای حرکات دلخواه یا خودکار نقش دارند.
به طور کلی، می‌توان گفت که مناطق قشری مغز (لایهٔ بیرونی مغز) در پردازش ضمیر آگاه فعال‌تر هستند، در حالی که مناطق زیرقشری مغز (لایه‌های درونی مغز) در پردازش ضمیر ناخودآگاه فعال‌تر هستند. البته این تقسیم‌بندی کاملاً قطعی نیست و بستگی به نوع و شرایط آزمایش دارد. اما می‌توان گفت که ضمیر ناخودآگاه یک پدیدهٔ مغزی است که درگیری مناطق متعدد و متفاوت مغز را می‌طلبد.
سوالات متداول درباره ضمیر ناخودآگاه
ضمیر ناخودآگاه چیست؟
ضمیر ناخودآگاه یا ذهن ناهشیار، بخشی از ذهن ما است که شامل خاطرات، خیالات، آرزوها، افکار و احساساتی است که به صورت غیرآگاه و خودکار تحت تأثیر قرار می‌گیرند و رفتار و تصمیم‌گیری ما را شکل می‌دهند.
چرا ضمیر ناخودآگاه مهم است؟
ضمیر ناخودآگاه مهم است چون بسیاری از فرایندهای ذهنی که برای یادگیری، حافظه، توجه، احساس و ادراک ضروری هستند، در سطح زیرآگاه یا پیش‌آگاه رخ می‌دهند و ما از آن‌ها آگاه نیستیم. همچنین، بسیاری از عوامل انگیزشی و جذابیت بین فردی نیز از ضمیر ناخودآگاه شکل می‌گیرند.
چگونه می‌توانیم به ضمیر ناخودآگاه خود دسترسی پیدا کنیم؟
برای دسترسی به ضمیر ناخودآگاه خود، می‌توانیم از روش‌های مختلفی استفاده کنیم. برخی از این روش‌ها عبارتند از:
تحلیل رویا
رویاها نشان دهندهٔ محتویات ضمیر ناخودآگاه هستند که در حالت خواب به سطح آگاهی می‌رسند. با تحلیل رویاهای خود و تفسیر نمادها و پنهان‌گویی‌های آن‌ها، می‌توانیم به درک بهتری از خود و نیازهایمان برسیم.
لغزش زبانی
لغزش زبانی یا فرویدین اسلایپ، وقتی رخ می‌دهد که به جای گفتن چیزی که قصد داریم، چیز دیگری را بگوئیم که معمولاً با آن مرتبط است. این ممکن است نشان دهندهٔ افکار و احساسات ضمیر ناخودآگاه باشد که در حالت عادی سرکوب شده‌اند.
آزمون‌های پروژکتیو
آزمون‌های پروژکتیو، روش‌هایی هستند که با استفاده از تصاویر یا کلمات مبهم و چندمعنایی، از فرد خواسته می‌شود که تفسیر یا داستانی راجع به آن‌ها بگوید. این روش‌ها به فرد اجازه می‌دهند که محتویات ضمیر ناخودآگاه خود را به صورت خلاقانه و بدون سانسور بروز دهد. مثال‌هایی از این روش‌ها عبارتند از آزمون لکه جوهر، آزمون تکمیل جمله و آزمون تصویر شخصیت.
چگونه می‌توانیم ضمیر ناخودآگاه خود را بهبود بدهیم؟
برای بهبود ضمیر ناخودآگاه خود، می‌توانیم از روش‌های مختلفی استفاده کنیم. برخی از این روش‌ها عبارتند از:
تثبیت
تثبیت، روشی است که با استفاده از جملات مثبت و تکرار شده، به فرد کمک می‌کند که باورهای جدید و مفید را در ضمیر ناخودآگاه خود بسط دهد. با تثبیت، می‌توانیم خودارزش، اعتماد به نفس، هدف و رسالت خود را تقویت کنیم².
خلاقیت
خلاقیت، روشی است که با استفاده از فعالیت‌های هنری، نوشتاری، موسیقیایی و غیره، به فرد کمک می‌کند که از ضمیر ناخودآگاه خود برای تولید ایده‌های جدید و حل مسائل استفاده کند. با خلاقیت، می‌توانیم توانایی‌ها، استعدادها و علایق خود را کشف و توسعه دهیم.
آرامش
آرامش، روشی است که با استفاده از تکنیک‌های تنفسی، مدیتیشن، یوگا و غیره، به فرد کمک می‌کند که ذهن و بدن خود را آرام کند و از استرس و اضطراب کاسته شود. با آرامش، می‌توانیم به حالت فلو یا جریان برسیم که در آن ذهن ما به صورت خودکار و بدون تلاش با محیط هماهنگ می‌شود.
مرکز اعصاب و روان نوین با ارائه خدمات
در خدمت شما عزیزان است. برای مطالعه بیشتر روی هرکدام کلیک کنید و همچنین به صفحه سوالات متداول مراجعه بفرمایید از طریق فرم تماس اقدام کنید و یا با شماره تلفن های مرکز تماس حاصل فرمایید.
۰۵۱-۳۸۴۴۳۸۹۳
۰۹۱۵۹۱۶۶۷۰۳
