اگر شما هم دچار مشکلاتی شده باشید که احساس کنید به کمک یک روانپزشک یا روانشناس نیاز دارید، احتمالا با چنین سؤالاتی روبرو شده‌اید. چه موقع نیاز به روانپزشک داریم؟ چه کسانی حتما نیاز به روانپزشک دارند؟ تفاوت روانپزشک با متخصص اعصاب و روان چیست؟ بهترین روانپزشک کیست؟ تفاوت روانپزشک با روانشناس چیست؟ به روانپزشک چه بیمار‌هایی را درمان می‌کند؟

روانپزشک کیست؟

دکتر اعصاب و روان را بشناسید : روانپزشک، پزشکی است که در ابتدا تحصیلات پزشک عمومی خود را گذرانده است. روانپزشک بعد از اتمام دوره پزشک عمومی، دوره تخصصی روانپزشکی را هم به صورت جداگانه به مدت چهار سال در دانشگاه، مراکز درمانی، بیمارستان‌ها و یا کلینیک‌های ویژه می‌گذراند. البته طول مدت تحصیل برای دریافت بورد تخصص روانپزشکی در کشور‌های مختلف دنیا متفاوت است. مثلا در ایران چهار سال و در آلمان شش سال است.

روانپزشک، پزشک متخصصی است که در هر دو زمینه مسائل جسمی و مسائل روان طبابت می‌کند. البته تمرکز او بر روی مسائل روانشناختی و روانی فرد است. در حقیقت، مهمترین و اساسی‌ترین تفاوت بین روانپزشک و روانشناس این است که روانپزشک هم توانایی تشخیص و درمان امراض جسمی را دارد و هم توانایی و تشخیص و درمان امراض روانی را و می‌تواند دارو هم برای بیمار تجویز کند. روانشناس حتی اگر دکترای بالینی هم داشته باشد حق تجویز دارو را ندارد. زیرا روانشناس تحصیلات پزشکی در دانشگاه پزشکی ندارد و وقتی پای تجویز دارو به میان می‌آید فرد باید حتما تخصص پزشکی داشته باشد.

روانپزشک و تجویز دارو

روان‌پزشک، متخصص تشخیص و درمان بیماری‌های روانی است. روانپزشک برای سنجش و درمان بیماری‌های روانی آموزش می‌بیند. روانپزشک بیماران را از نظر اینکه آیا علائم آنها به علت بیماری فیزیکی، ترکیبی از بیماری‌های جسمی و روانی یا فقط بیماری روان‌پزشکی است، ارزیابی می‌کند. روان‌پزشکان در بین تیم سلامت روان، تنها افرادی هستند که مرجعیت تجویز دارو برای درمان بیماری‌های روانی را دارند.

متأسفانه در کشور ما این باور نادرست وجود دارد که فقط وقتی فرد نیاز به مصرف دارو دارد باید به روانپزشک مراجعه کند و در بقیه موارد باید به روانشناس مراجعه کرد. روانپزشک علاوه بر تجویز دارو سایر توانایی‌های تشخیصی و درمانی را هم دارد. بنابراین در مواردی که نیاز است که بیمار روانی حتما از لحاظ پزشکی هم مورد بررسی قرار بگیرد، باید ابتدا توسط روانپزشک ارزیابی شود، مانند بیماران وسواسی جبری، اختلال افسردگی ماژور، حمله پانیک، اختلال استرس پس از حادثه، اسکیزوفرنی.

مورد دیگر بیمارانی هستند که حتما نیاز به تجویز دارو برای درمان علائمشان باشد. مانند اختلالات هذیانی، مسخ شخصیت، مسخ واقعیت، بیماری دو قطبی، بیماری اسکیزوفرنی و یا اسکیزوافکتیو.

روانپزشک چه بیماری‌هایی را درمان می‌کند؟

برای درک بهتر تخصص روانپزشک باید بدانیم این متخصص چه بیماری‌هایی را تشخیص داده و درمان می‌کند. روانپزشک طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها و مشکلات روانی را تشخیص می‌دهد. در ادامه مهم‌ترین و شایع‌ترین بیماری‌هایی که توسط این متخصص درمان می‌شود، ذکر می‌کنیم.

۱. افسردگی

افسردگی نوعی اختلال خلقی است که با احساس غم، خشم یا ازدست‌دادن توصیف می‌شود. افسردگی با اندوهی که پس ازدست‌دادن یک عزیز تجربه می‌کنیم، تفاوت دارد. شخص افسرده معمولا حسی شبیه به تنفر از خود را دارد و عزت‌نفس او پایین است. ممکن است افسردگی به‌قدری شدید باشد که روی فعالیت‌های روزمره تأثیر منفی داشته باشد یا روی روابط و برخی بیماری‌های مزمن تأثیر بگذارد. مشکلاتی مانند آرتروز، آسم، بیماری قلبی عروقی، سرطان، دیابت و چاقی در زمان بروز علائم افسردگی بدتر می‌شوند.

اگر دچار علائمی مانند حس اضطراب، ناامیدی و بی‌ارزشی، گریه زیاد، احساس ناراحتی و عصبانیت، کاهش انرژی، تغییرات وزن، مشکل در خواب و افکار خودکشی هستید، باید سریعا به روانپزشک یا روان‌شناس مراجعه کنید.

برای مطالعه بیشتر درباره افسردگی اینجا کلیک کنید.

۲. اختلال دوقطبی

اختلال دوقطبی باعث تغییرات شدید در خلق‌وخو می‌شود. قبلا به این بیماری، افسردگی شیدایی می‌گفتند، زیرا شخص در دو حالت اوج هیجان (شیدایی) و اوج ناراحتی (افسردگی) مدام تغییر می‌کند. در زمان افسردگی بیمار احساس ناراحتی و ناامیدی می‌کند و علاقه خود را به بسیاری از چیزها از دست می‌دهد. وقتی به سمت شیدایی تغییر می‌کند، احساس سرخوشی، انرژی زیاد و تحریک‌پذیری غیرعادی می‌کند.

این نوسانات خلقی می‌تواند تأثیر بسیار زیادی روی انرژی، فعالیت، خواب، قضاوت، رفتار و توانایی تفکر داشته باشد. این نوسانات خلقی ممکن است چندین بار در سال تکرار شود. در بیشتر مواقع این مشکل با دارو و روان‌درمانی درمان می‌شود.

۳. اختلال اضطراب

اضطراب بخش طبیعی از زندگی است که همه ما در طول زندگی آن را تجربه می‌کنیم. اما در اختلال اضطراب شخص اغلب نگرانی و ترس شدید دارد. این ترس بیش از حد بوده و به طور مداوم تکرار می‌شود. بیمار در دوره‌های مکرر دچار حملات پانیک می‌شود. حمله پانیک احساس نگرانی و ترس شدید است که به طور ناگهانی ایجاد شده و در چند دقیقه به اوج خود می‌رسد.

اختلال اضطرابی بدون دلیل ایجاد شده و حتما نباید شخص در موقعیت خطر باشد تا دچار حملات پانیک شود. این اختلالات انواع مختلفی داشته که شامل اختلال اضطراب منتشر، اختلال اضطراب اجتماعی، فوبیا واختلال اضطراب جدایی است. درمان‌های روانپزشکی می‌تواند به درمان این اختلالات کمک کند.

مطالب مرتبط با اضطراب:

• استرس و اضراب
• حملات پنیک

۴. اختلال شخصیت مرزی

اختلال شخصیت مرزی روی طرز فکر و احساسات بیمار نسبت به خود و دیگر افراد تأثیر می‌گذرد. در شرایطی که علائم شدید می‌شوند، می‌تواند روی زندگی روزمره تأثیر زیادی داشته باشد. بیمار دررابطه‌با تصویری که از خود ساخته است، مدیریت احساسات و رفتار و الگوی روابط ناپایدار دچار مشکل می‌شود. این بیماران معمولا ترس شدیدی از رها شدن و بی‌ثباتی دارند. تحمل تنهایی برای آنها سخت است. اما به دلیل عصبانیت شدید و نوسانات خلقی دیگران از آنها دور می‌شوند.

این اختلال معمولا در بزرگسالی خود را نشان می‌دهد. اما با افزایش سن و گذشتن از دوره جوانی به‌مرور بهبود پیدا می‌کند. در بسیاری از مواقع درمان کارساز است و علائم این اختلال کاهش پیدا می‌کند.

۵. اختلالات اشتها

اختلالات اشتها انواع مختلفی داشته و همگی روی عادات غذایی، سلامت روان، احساسات و توانایی انجام کارها در زندگی روزمره تأثیر منفی دارند. انواع مختلف این اختلال شامل بی‌ اشتهایی عصبی، پرخوری عصبی و اختلال پرخوری می‌شود. در بسیاری از بیماران مبتلا به این اختلالات تمرکز روی وزن، شکل بدن و نوع غذا است. به همین دلیل تأثیر بسیار منفی روی تغذیه سالم دارد و علاوه بر مشکلات روانی باعث ایجاد مشکلات جسمی مانند بیماری‌های مربوط به قلب، دستگاه گوارش، استخوان، دهان و دندان می‌شوند. این نوع اختلالات معمولا در نوجوانی و جوانی ظاهر می‌شود و قابل‌درمان است.

۶. اختلالات وسواس اجباری

اختلال وسواس جبری یا OCD الگویی از رفتارها و ترس‌های ناخواسته است که باعث انجام رفتارهای تکراری از روی اجبار می‌شود. این بیماری می‌تواند فعالیت‌های روزانه را مختل کند و باعث ناراحتی شود. این بیماران اگر بخواهند وسواس خود را نادیده بگیرند، بیشتر دچار اضطراب می‌شوند. در نهایت برای کنترل و کاهش اضطراب خود مجبور هستند، اعمال اجباری را انجام دهند.

در فرد مبتلا به اختلال وسواس اجباری این چرخه مدام تکرار می‌شود و آن افکار و تمایلات آزاردهنده مدام بازمی‌گردند. به‌عنوان‌مثال ممکن است شخص از آلوده‌شدن به میکروب ترس زیادی داشته باشد. به همین دلیل مدام دست‌های خود را می‌شوید و تا زمانی که زخم شود یا ترک بردارد، به این کار ادامه می‌دهد.

۷. توهمات

توهم نشانه‌ای از بیماری‌های روانی بوده و نسبتا شایع است. محققان به طور دقیق نمی‌دانند، چرا برخی افراد دچار توهم می‌شوند. به‌عنوان‌مثال افراد مبتلا به اسکیزوفرنی چنین عارضه‌ای را تجربه می‌کنند. اما دلیل ایجاد این مشکل معلوم نیست. توهمات انواع مختلفی دارد که شامل توهم شنوایی، بصری، بویایی، چشایی، لمسی و جسمی می‌شود.

مشکلاتی مانند مواد مخدر، اختلالات روانی پس از زایمان، اضطراب و افسردگی، ترک الکل، زوال عقل، تشنج، میگرن و اختلالات خواب می‌توانند باعث توهم در فرد شوند.

۸. اختلال استرس پس از حادثه

اختلال استرس بعد از حادثه یا PTSD پس از یک رویداد وحشتناک ایجاد می‌شود. ممکن است شخص آن رویداد را تجربه کرده باشد یا فقط آن را دیده باشد. علائمی مانند فلاش‌بک، کابوس، اضطراب شدید و افکار غیرقابل‌کنترل باعث ناراحتی شخص می‌شوند. بسیاری از افراد زمانی که یک رویداد آسیب‌زا را تجربه می‌کنند، در کنار آمدن با آن حادثه دچار مشکل هستند. اما به‌مرورزمان و مراقبت از خود بهتر می‌شوند. زمانی که علائم هر روز بدتر می‌شوند و پس از ماه‌ها یا سال‌ها بهبود پیدا نمی‌کند، احتمالا شخص دچار اختلال استرس پس از حادثه شده‌است.

۹. بی‌خوابی و مشکلات خواب

بی خوابی نوعی اختلال است که باعث می‌شود، شخص نتواند راحت به خواب برود یا خیلی زود از خواب بیدار شود و دوباره نخوابد. در نتیجه شخص همیشه احساس خستگی می‌کند و سطح انرژی او پایین می‌آید. علاوه بر تغییرات خلق‌وخو، اختلال خواب باعث مشکلاتی در سلامتی، عملکرد کلی و کیفیت زندگی می‌شود.

مقدار موردنیاز خواب از فردی به فرد دیگر متفاوت است. اما معمولا بزرگسالان در شب به هفت یا هشت ساعت خواب نیاز دارند. گاهی بی‌خوابی کوتاه‌مدت است و پس از چند هفته برطرف می‌شود. این نوع مشکلات خواب معمولا به دلیل یک رویداد استرس‌زا به وجود می‌آید. اما گاهی بی‌خوابی در طولانی‌مدت ادامه داشته و باید برای درمان این مشکل به روانپزشک مراجعه کرد.

برای مطالعه مطلب مربوط به اختلالات خواب اینجا کلیک کنید.

۱۰. افکار خودکشی

افکار خودکشی به دودسته تقسیم می‌شوند. برخی افراد ممکن است تفکرات واضحی از خودکشی و برنامه‌ریزی برای آن داشته باشند. برخی افراد هم تنها به مردن فکر می‌کنند و تصور می‌کنند لیاقت این زندگی را ندارند. در این شرایط ممکن است شخص با اقداماتی مانند پرهیز از خوردن الکل، انجام تکنیک‌های آرام‌بخش و رفتن به جایی امن از شر افکار خودکشی خلاص شود.

بهترین اقدام این است که به روانپزشک مراجعه کرد. برخی از بیماری‌های زمینه‌ای روانی مانند افسردگی شدید، جنون، اختلال دوقطبی، مصرف مواد، اختلالات خوردن و اضطراب باعث بروز این افکار می‌شوند.

۱۱. خودآزاری یا مازوخیسم

خودآزاری یا مازوخیسم نوعی بیماری روانی است که شخص از درد و تحقیر لذت می‌برد و خود را انکار می‌کند. نوعی از مازوخیسم به نام مازوخیسم جنسی وجود دارد که شخص تمایل دارد، هنگام فعالیت جنسی درد بکشد. برخی از رفتارها هم مازوخیسم روان‌شناختی هستند و شامل رفتار، صفات و گرایش‌های خاصی است.

به‌عنوان‌مثال شخصی که نمی‌تواند نه بگوید، سرمایه‌گذاری زیادی روی خوب‌بودن کرده‌است، در برابر دریافت کمک از دیگران مقاومت می‌کند و جذب افراد خودشیفته می‌شود، ممکن است دچار مازوخیسم باشد.

۱۲. اختلال کم توجهی- بیش فعالی ADHD

اختلال بیش‌فعالی ADHD میلیون‌ها کودک را در سراسر جهان درگیر کرده است. این بیماری می‌تواند ترکیبی از مشکلاتی مانند بیش‌فعالی، مشکل در حفظ تمرکز و رفتارهای تکانشی باشد. معمولا کودکانی که دچار اختلال بیش‌فعالی هستند، با مشکلاتی مانند اعتمادبه‌نفس پایین، روابط آشفته و عملکرد ضعیف در مدرسه مواجه می‌شوند. معمولا این علائم با افزایش سن برطرف می‌شوند.

برای درمان از داروها و روان‌درمانی استفاده می‌شود. این روش‌ها معمولا علائم اختلال را کاهش می‌دهند. اما نمی‌توانند آن را به طور کامل درمان کنند.

۱۳. ناتوانی در تمرکز

در انجام کارها و عملکرد مناسب تمرکز بسیار مهم است. همه ما گاهی دچار مشکل در توجه و تمرکز می‌شویم. اما زمانی که این مشکل ادامه داشته باشد، تأثیر بسیار منفی در تصمیمات زندگی می‌گذارد. برخی از اختلالات روانی و بیماری‌ها می‌توانند باعث ناتوانی در تمرکز شوند. اگر مشکل یک بیماری زمینه‌ای باشد، با مراجعه به روانپزشک و درمان اختلال می‌توان این مشکل را به‌راحتی حل کرد.

عدم توانایی در تمرکز می‌تواند به علت بیماری زمینه‌ای مانند اختلال مصرف الکل، اختلال نقص توجه، سندروم خستگی مزمن، ضربه مغزی، سندروم کوشینگ و زوال عقل باشد.

۱۴. اختلالات طیف اوتیسم

اختلال اوتیسم مربوط به رشد مغز است و روی درک محیط و معاشرت با دیگران تأثیر می‌گذارد. این بیماران در تعاملات اجتماعی و ارتباط با دیگران مشکلات زیادی دارند. الگوهای رفتاری در بیماران اوتیسم تکراری و محدود است. این بیماری طیف وسیعی از علائم را داشته و شدت آنها از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است. به همین دلیل به آن اختلال طیف اوتیسم می‌گویند.

درگذشته انواع طیف اوتیسم جداگانه محسوب می‌شد. به‌عنوان‌مثال بیماری به نام سندروم اسپرگر وجود داشت که امروزه آن را حالت بسیار خفیف اوتیسم در نظر می‌گیرند. هیچ درمان خاصی برای این بیماران وجود ندارد. اما با درمان فشرده و زودهنگام می‌توان تغییرات بزرگی در این کودکان ایجاد کرد.

روانشناس کیست؟

روانشناس فردی است که تحصیلات خود را در زمینه روانشناسی انجام داده و پزشک نیست. از نظر تحصیلات، روانشناس می‌تواند از همان ابتدا رشته روانشناسی را در دانشگاه در مقاطع لیسانس تا دکترا مطالعه کرده باشد و یا اینکه بر اساس قوانین وزارت آموزش و پرورش و دانشگاه‌های ایران، می‌تواند ابتدا در مقطع فوق دیپلم یا لیسانس رشته‌هایی غیر از روانشناسی ادامه تحصیل دهد. مثل پرستاری، مهندسی، زبان انگلیسی یا موارد دیگر. سپس ادامه تحصیلات خود را در رشته روانشناسی در مقطع لیسانس، فوق لیسانی یا دکترا ادامه دهد و به کار روانشناسی و درمان مراجعین بپردازند.

روانشناسی در حوزه سلامت روان اهمیت بسیار زیادی دارد. زیرا برخی از مراجعین، نیاز به درمان‌های غیردارویی دارند. انواع روانشناس کارهای مختلف درمان مانند زوج‌درمانی، خانواده درمانی و مشاوره را انجام می‌دهند. بنابراین نباید افراد تصور بکنند که مراجعه به روانشناس امری بی‌فایده است. متاسفانه یکی از تصورات غلطی که در زمینه مراجعه به روانشناس وجود دارد این است که روانشناس توصیه‌هایی می‌کند که از کتاب‌ها می‌توان مطالعه کرد و نیاز به مراجعه حضوری یا غیرحضوری به او نیست.

روان درمانی یکی از مهم‌ترین مواردی است  که فرد باید به خاطر آن به روانشناس مراجعه کند. مواردی که فرد حتما نیاز به مصرف دارو ندارد یا فقط نیاز دارد که درمان‌های غیردارویی و روانشناختی برای او انجام شود. حوزه تشخیص و درمان روانشناس و روانپزشک شباهت زیادی به هم دارد. روانشناس می‌تواند انواع اختلالات روانی را تشخیص داده و به درمان بپردازد اما شیوه درمان روانشناس با روانپزشک کمی تفاوت دارد.

روان درمانگر کیست؟

در مورد اصطلاح روان درمانگر و یا روان درمانی هم به صورت مختصر باید ذکر کرد که روان درمانگر فردی است که درمان‌های غیردارویی را برای فرد مبتلا به اختلالات روانپزشکی و اختلالات روانشناختی انجام می‌دهد. این مسئله‌ای است که بسیار می‌تواند برای بعضی از افراد گیج‌کننده باشد. مثلاً اینکه آیا روان درمانگر روانپزشک است و یا روانشناس است و یا روانکاو؟

روان درمانگر فردی است که به‌طورکلی درمان‌های غیردارویی را برای درمان فرد مبتلا به بیماری روانی انجام می‌دهد. البته روان درمانی هم انواع زیادی دارد که بر اساس روش فرد ابداع‌کننده، مدت درمان و سایر موارد متفاوت‌اند. روان درمانگر نیاز نیست که حتما روانپزشک و یا حتما روانشناس باشد. روان درمانگر می‌تواند روانپزشکی باشد که علاوه بر درمان‌های دارویی، درمان‌های غیردارویی روان درمانی را هم انجام بدهد. همچنین روان درمانگر می‌تواند روانشناسی باشد که مشغول انجام روان درمانی است.

روانکاو کیست؟

در مورد روانکاو هم به طور مختصر می‌توان گفت که روانکاو فردی است که به تحلیل و آنالیز دقیق و جزئی روان فرد از دوران کودکی فرد و حوادث مهم به صورت ریشه‌ای می‌پردازد. درمان روانکاوی نوعی از درمان است که معمولا طولانی‌مدت است. چون نیاز دارد که به صورت عمیق در مورد منشاء مشکلات روانی و یا جسمی فرد بررسی انجام شود. روانکاو می‌تواند روانپزشک و یا روانشناسی باشد که دوره‌های روانکاوی را گذرانده است.

روان‌درمانگر و روان‌کاو، در واقع روانشناس یا روانپزشکی است که آموزش‌های تخصصی در مورد روش‌های درمانی روان‌درمانی و روان‌کاوی دیده است.

فرق روانپزشک با متخصص مغز و اعصاب

این دو تخصص شباهت‌های زیادی به هم دارند. به همین دلیل ممکن است افراد، روانپزشک و متخصص مغز و اعصاب را یکسان تلقی کنند. هر دو متخصص با عملکرد مغز و علائم بیماری‌های مربوط به مغز و سیستم عصبی سروکار دارند. تفاوت اصلی آنها در تشخیص و درمان بیماری‌هایی است که علائم ارادی یا غیرارادی ایجاد می‌کنند.

روانپزشک بر روی بیماری‌هایی تمرکز دارد که علائم آنها ارادی بوده و کاهش آنها به شخص بیمار بستگی دارد. اما متخصص مغز و اعصاب روی بیماری‌هایی کار می‌کند که علائم آنها به‌صورت غیرارادی ایجاد شده‌اند. در واقع تمرکز متخصص مغز و اعصاب بر تشخیص و درمان بیماری‌های سیستم عصبی است و تخصص روانپزشک یا همان متخصص اعصاب و روان در تشخیص درمان بیمارهای روانی است.

مجموعه اعصاب و روان نوین مفتخر است با ارائه خدمات نوروتراپی و روانپزشکی که نقشی اثر گذار در درمان اختلالات مغزی دارد در خدمت شماست. توصیه می شود اگر سوالی دارید به صفحه سوالات متداول مراجعه بفرمایید از طریق فرم تماس اقدام کنید و یا با شماره تلفن های مرکز تماس حاصل فرمایید.

برای مطالعه بیشتر درباره روانپزشکی اینجا کلیک کنید.